Xa … xa lắm, mãi tận bên xứ Nhật Bản, xưa có một chàng họa sĩ nghèo. Hôm đó họa sĩ đương ngồi buồn thiu trong căn nhà nhỏ của chàng, chờ bữa ăn trưa. Người vú già đi chợ chưa về, chàng lim dim ngồi đó, thở dài nghĩ đến những thức ăn mà người vú có thể mua về. Chàng ngóng đợi từng phút từng giây bước chân hấp tấp của vú, tưởng tượng vẻ khúm núm khi vú kính cẩn trình lên chủ những thứ mua về đựng trong chiếc lẳng nhỏ, phải đảm đang lắm mới có thể với mấy xu tiền chợ mà mua về ngần bao nhiêu thứ. Họa sĩ quả đã nghe thấy tiếng chân trở về. Chàng nhỏm vội dậy. Chàng đói lắm rồi.
Once upon a time, far away in Japan, a poor young artist sat alone in his little house, waiting for his dinner. His housekeeper had gone to market, and he sat sighing to think of all the things he wished she would bring home. He expected her to hurry in at any minute, bowing and opening her little basket to show him how wisely she had spent their few pennies. He heard her step, and jumped up. He was very hungry!
Nhưng sao vú lại e dè dừng bước trước cửa thế kia? Lẵng thức ăn đậy kín.
But the housekeeper lingered by the door, and the basket stayed shut.
“Vào đi chứ, vú,” chàng nói lớn, “xem vú mua được những gì nào”.
"Come," he cried, "what is in that basket?'
Người vú run run, hai tay ôm chặt lấy chiếc lẵng tre. “Bẩm cậu,” người vú nói, “cháu nghĩ rằng nhà mình quạnh quẽ quá.” Những nét nhăn trên khuôn mặt già nua của vú vừa phiền muộn, vừa thoáng vẻ cương quyết.
The housekeeper trembled and held the basket tight in two hands. "It has seemed to me, sir," she said "that we were very lonely here." Her wrinkled face looked humble and obstinate.
“Quạnh quẽ!” họa sĩ nói, “thì tất nhiên là quạnh quẽ rồi! Vú bảo làm sao mà khách khứa tấp nập vào ra nhà này được, chúng ta có gì đãi họ đâu? Ngay như ta đây, đã từ lâu chẳng được nếm miếng bánh trôi bánh chay nào, hương vị những thứ đó cơ hồ ta cũng quên phứt đi rồi!” Và họa sĩ lại thở dài, bởi quả tình chàng thích những loại bánh chưng, bánh trôi, bánh chay vô cùng. Ôi bánh chưng nhân đậu có mỡ ngậy, bánh trôi bánh chay nhân đậu đường nhuyễn thả ngập trong màu chè đường đặc sánh và tinh khiết. Chàng còn thích uống trà với vài người bạn thân, trà pha và rót vào chén men sứ trắng phau, vừa thưởng thức trà vừa cùng bạn đàm đạo về một cành đào hoa nở chẳng hạn, cành đào đẹp như một nàng công chúa khép nép trong khuê phòng.
"Lonely!" said the artist. "I should think so! How can we have guests when we have nothing to offer them? It is so long since I have tasted rice cakes that I forget what they taste like ! " And he sighed again, for he loved rice cakes, and dumplings, and little cakes filled with sweet bean jelly. He loved tea served in fine china cups, in company with some friend, seated on flat cushions, talking perhaps about a spray of peach blossoms standing like a little princess in an alcove.
Nhưng đã từ lâu rồi, tuần này qua tuần khác, tháng này qua tháng khác chẳng có ma nào tới mua cho một bức tranh nhỏ. Đã từ lâu rồi chàng họa sĩ nghèo nàn cam phận với bát cơm hẩm ăn với chút tép kho, nhưng nếu cái điệu chẳng ai tới ngó ngàng mua tranh này, còn kéo dài thì đến cơm hẩm tép kho cũng chẳng có được nữa. Đôi mắt chàng trở về với chiếc lẵng xinh còn đậy kín. Có thể là vú đã khéo thu xếp mua được một hay hai củ xu hào cũng nên, biết đâu lại chẳng thêm cả một quả đào chín mọng.
But weeks and weeks had gone by since anyone had bought even the smallest picture. The poor artist was glad enough to have rice and a coarse fish now and then. If he did not sell another picture soon, he would not have even that. His eyes went back to the basket. Perhaps the old woman had managed to pick up a turnip or two, or even a peach, too ripe to haggle long over.
“Bẩm cậu,” người vú vừa nương theo hướng nhìn của chủ vừa nói, “cháu lại còn nhớ hình như đêm đêm cứ bị thức giấc vì chuột.”
"Sir," said the housekeeper, seeing the direction of his look "it has often seemed to me that I was kept awake by rats."
Nghe tới đó chàng họa sĩ bật tiếng cười lớn.
At that the artist laughed out loud.
“Chuột?” chàng nhắc lại khôi hài. “Chuột? Vú ơi, chuột nào mà đậu được ở cái nhà quanh năm không có lấy một hạt cơm vãi trên chiếu?”
"Rats?" he repeated. "Rats? My dear old woman, no rats come to such a poor house as this where not the smallest crumb falls to the mats."
Và chàng chăm chú nhìn người vú, trí thoáng gợn nghi ngờ:
Then he looked at the housekeeper and a dreadful suspicion filled his mind.
“Vú không mua gì ăn về thì phải!”. Chàng nói.
"You have brought us home nothing to eat!" he said.
“Dạ!” người vú ngượng ngùng đáp.
"True, master," said the old woman sorrowfully.
“Và vú mua về con mèo thì phải.”
"You have brought us home a cat!" said the artist.
Người vú vội cúi thấp đầu hơn nữa khúm núm: “Bẩm cậu thực sáng suốt, cái gì cậu cũng biết!”
"My master knows everything!" answered the housekeeper, bowing low.
Tới đó thì chàng họa sĩ giậm chân đánh rầm một cái. Rồi vừa vò đầu bứt tai vừa đi đi lại lại trong phòng, chàng tưởng như mình chết đến nơi rồi, vừa chết đói vừa chết tức.
Then the artist jumped to his feet, and strode up and down the room, and pulled his hair, and it seemed to him that he would die of hunger and anger.
“Mèo! Trời ơi, mèo!” – chàng nói như hét – “vú mua mèo làm gì cơ chứ, vú điên sao? Mình chết đói đến nơi rồi, vú biết đấy, vú lại đi rước con quỷ này về, rồi phải nuôi nó chứ, biết đâu nó chẳng còn hút máu mình nữa. Phải rồi, đêm đến khi tôi sực dậy, khi vú sực dậy đã thấy răng nó cắn ngập cuống họng mình, chỉ còn biết nhìn vào đôi con mắt to bằng hai cái đèn lồng của nó, thật tuyệt! Ờ mà có lẽ vú có lý! Nghèo khốn đến thế này thì thà chết quách cho xong, thây cho con quỷ quặp lấy xác mình ta đi trên nóc nhà”.
"A cat? A cat?" he cried. "Have you gone mad? Here we are starving and you must bring home a goblin, a goblin to share the little we have, and perhaps to suck our blood at night! Yes! It will be fine to wake up in the dark and feel teeth at our throats and look into eyes as big as lanterns ! But perhaps you are right! Perhaps we are so miserable it would be a good thing to have us die at once, and be carried over the ridgepoles in the jaws of a devil!"
“Bẩm cậu” vú ngước đầu kêu lớn, “nhưng cũng có nhiều con mèo thật tốt. Bẩm cậu, cậu quên rồi sao chuyện thằng nhỏ vẽ toàn mèo trên tấm bình phong tại ngôi đền bỏ hoang nọ, rồi nó vào ngủ vùi trong căn phòng nhỏ, nửa đêm phấp phỏng nghe như có tiếng mèo gào? Rồi sớm hôm sau tỉnh dậy nó thấy xác một con chuột khổng lồ ở ngay trước bực cửa. Tất nhiên là con chuột định đến ăn thịt nó. Bẩm cậu, ai đã giết con chuột khổng lồ đó? Chính là những con mèo của chú bé, những con mà chú đã vẽ trên bình phong chúng vẫn ngồi nguyên trên bình phong kia, nhưng móng vuốt đầy máu me. Bẩm cậu, có nhiều mèo tốt lắm chứ!”
"But master, master, there are many good cats, too!" cried the poor old woman. "Have you forgotten the little boy who drew all the pictures of cats on the screens of the deserted temple and then went to sleep in a closet and heard such a racket in the middle of the night? And in the morning when he awoke again, he found the giant rat lying dead master — the rat who had come to kill him! Who destroyed the rat, sir, tell me that? It was his own cats, there they sat on the screen as he had drawn them, but there was blood on their claws! And he became a great artist like yourself. Surely, there are many good cats, master."
Nói tới đấy vú khóc nức nở, chàng họa sĩ dừng lại, nhìn những giọt nước mắt chảy liên tiếp trên khuôn mặt nhăn nheo của vú già. Sao chàng nỡ nổi đóa lên như vậy? Đâu phải là lần đầu chàng bị đói!
Then the old woman began to cry. The artist stopped and looked at her as the tears fell from her bright black eyes and ran down the wrinkles in her cheeks. Why should he be angry? He had gone hungry before.
“Thôi được rồi, vú,” chàng nói, “đôi khi có một con quỷ trong nhà cũng là điều hay, nó sẽ đuổi hết những con quỷ khác ra khỏi nhà. Rồi con mèo của vú tất nhiên cũng muốn có cái ăn chứ, biết đâu nó lại chẳng run rủi cho ta gặp vận kiếm được chút tiền. Phải, biết đâu! Mình đã khổ cực đến như thế này, thì cũng chẳng thể khổ cực hơn được nữa.”
"Well, well." he said, "sometimes it is good fortune to have even a devil in the household. It keeps other devils away. Now I suppose this cat of yours will wish to eat. Perhaps it may arrange for us to have some food in the house. Who knows? We can't be worse off than we are."
Người vú khúm núm cúi đầu cảm tạ.
The housekeeper bowed very low in gratitude.
“Thực cả vùng này hiếm có người nhân đức như chủ ta,” vú nói đoạn toan cắp chiếc lẵng còn đậy kín nắp xuống bếp.
'There is not a kinder heart in the whole town than my master's," she said, and prepared to carry the covered basket into the kitchen.
Nhưng chàng họa sĩ làm hiệu cho vú dừng lại. Như mọi nghệ sĩ khác, chàng tò mò.
But the artist stopped her. Like all artists he was curious.
“Nào để ta xem con mèo ra sao nào”, chàng nói như thể rửng rưng xem hay không cũng được.
"Let us see the creature," he said, pretending he scarcely cared whether he saw it or not.
Người vú vội đặt rổ xuống, khẽ nâng chiếc nắp lên. Thoạt không một chút động tĩnh. Rồi một chiếc đầu … một chiếc đầu tròn, xinh lông trắng muốt từ từ nhô khỏi miệng rổ tre, rồi hai con mắt ánh vàng mở lớn e dè nhình quanh phòng, rồi một chiếc chân trắng muốt từ từ đặt lên miệng rổ. Rồi bỗng nhiên cả con mèo xinh trắng muốt thoắt dời khỏi đáy lẵng nhảy lẹ lên chiếu, cái lẵng không hề động đậy. Nó đứng đấy y hệt một người vẫn chưa hề được biết là mình có được đón tiếp nồng hậu hay không. Bây giờ thì mèo đã nhảy hẳn ra ngoài rồi, họa sĩ thấy hai bên sườn nó có những đốm màu vàng, đuôi nó xinh như đuôi thỏ mà dáng dấp thì rất mực tao nhã.
So the old woman put down the basket and opened the lid. Nothing happened for a moment. Then a round, pretty, white head came slowly above the bamboo, and two big yellow eyes looked about the room and a little white paw appeared on the rim. Suddenly, without moving the basket at all, a little white cat jumped out on the mats, and stood there as a person might who scarcely knew if she were welcome. Now that the cat was out of the basket, the artist saw that she had yellow and black spots on her sides, a little tail like a rabbit's, and that she did everything daintily.
“Trời ơi, một con mèo tam thể”, chàng reo vui “sao vú không ngay với tôi từ đầu? Nhà có được con mè tam thể như thế này là hên lắm đó”.
"Oh, a three-colored cat," said the artist. "Why didn't you say so from the beginning? They are very lucky, I understand."
Họa sĩ vừa dứt lời, con mèo như hiểu ý, nó tiến lên, tới trước chàng, hơi cúi chiếc đầu xinh xuống như để cảm ơn chàng, trong khi người vú già vỗ tay vì vui mừng. Chàng họa sĩ quên khuấy rằng mình đói, đã lâu lắm chàng có gặp được cảnh nào đáng yêu vừa ý như vậy đâu.
As soon as the little cat heard him speak so kindly, she walked over to him and bowed down her head as though she were saluting him, while the old woman clapped her hands for joy. The artist forgot that he was hungry. He had seen nothing so lowly as their cat for a long time.
“Hààà.. phải đặt cho nó một cái tên chứ”, chàng vừa nói vừa ngồi xuống manh chiếu cũ trong khi con mèo đứng nghiêm trang trước chàng. “Xem nào, nó trắng như tuyết mới rơi, lại lốm đốm điểm vàng, điểm nâu cánh gián; nó như bông hoa trắng tinh hàm tiếu lại có hai loại bướm vừa đậu xuống; nó như …”
"She will have to have a name," he declared, sitting down again on the old matting while the cat stood sedately before him. "Let me see: she is like new snow dotted with gold pieces and lacquer; she is like a white flower on which butterflies of two kinds have alighted; she is like..."
Tới đây chàng họa sĩ ngừng lại, vì tiếng gù gù của con mèo ấm cúng như tiếng nước sôi trên bếp lửa chuẩn bị pha trà.
But here he stopped. For a sound like a tea kettle crooning on the fire was filling his little room.
“Thật tuyệt!” Họa sĩ thốt khẽ. “Thế này còn hơn cơm hơn gạo nhiều”. Rồi chàng nói với người vú già, “Nhà ta trước đây quả là quạnh quẽ thật, vú nói đúng”.
"How contented!" sighed the artist. "This is better than rice." Then he said to the housekeeper, "We have been lonely, I see now."
“Bẩm cậu thứ lỗi cho”, người vú nói, “cậu nghĩ sao cháu xin đề nghị đặt tên nó là con Tài Lộc?”. Tài Lộc, dù sao thì cái tên đó cũng nhắc nhở dùm họa sĩ bao nỗi đắng cay hiện tại của chàng.
"May I humbly suggest," said the housekeeper, "that we call this cat Good Fortune?' Somehow the name reminded the artist of all his troubles.
“Thôi cũng được”, chàng nói, rồi đứng dậy thắt lại dải lưng cho chặt hơn quanh chiếc bụng lép kẹp, “nhưng bây giờ vú hãy mang nó xuống bếp ngay đi”. Chàng vừa dứt lời, con mèo đã đứng dậy theo vú ra khỏi phòng, bước nó đi vừa nhẹ nhàng vừa nhẫn nhục khiêm tốn làm sao!
"Anything will do," he said, getting up and tightening his belt over his empty stomach, "but take her to the kitchen now, out of the way." No sooner were the words out of his mouth than the little cat rose and walked away, softly and meekly.
BÀI HÁT CỦA NGƯỜI VÚ GIÀ
The First Song of the Housekeeper
Xá chi nghèo túng già nua,
Xá chi mái tóc bạc phơ trên đầu.
Xá chi áo vải rách nhàu,
Xá chi giải lụa phai màu xác xơ.
Thần Tài Lộc vẫn chưa gõ cửa,
Khách khứa con vắng vẻ nơi xa.
Không tiệc sớm, không trà trưa,
Nhện buồn mặc nhện trăng tơ giăng mành.
Riêng ta vẫn vui cùng chủ cũ,
Đầu ngẩng cao, lòng nhủ lòng hay:
Tài danh lồng lộng xưa nay,
Thân hèn rồi cũng thơm lây ngại gì.
I'm poor and I'm old,
My hair has gone gray,
My robe is all patches,
My sash is not gay.
The fat God of Luck
Never enters our door,
And no visitors come
To drink tea anymore.
Yet I hold my head high
As I walk through the town.
While I serve such a master
My heart's not bowed down!
Sáng hôm sau họa sĩ thấy con mèo nằm cuộn tròn như trái banh trên chiếc đệm nhỏ của chàng.
The next morning the artist found the cat curled up in a ball on his cushion.
“À, ta biết, chỗ nằm êm nhất đó!” chàng nói. Con mèo – con Tài Lộc – lập tức đứng dậy, đi ra nơi khác tự lau chùi mặt mũi cẩn thận và khéo léo vô cùng. Khi người vú già đi chợ về, bắt đầu nhóm lửa nấu bữa ăn còm, Tài Lộc cũng không hề tiến tới gần, mặc dầu tia nhìn nó đôi lần có lãng đãng hướng về đấy, và hai hàng ria mép mướt như tơ của nó run rẩy vì đói. Cũng là vô tình nó có mặt đúng lúc người vú già bưng chiếc bàn gỗ vuông có chân thấp lên nhà đặt trước chủ. Rồi vú bưng lên bát cháo cá – có trời biết vú đã khéo ăn khéo nói thế nào để có thể xoay xở mua được cá nấu cháo như vậy – nhưng kìa con Tài Lộc lại biết hướng tia nhìn sang phía khác.
"Ah! the softest place, I see!" said he. Good Fortune immediately rose, and moving away began to wash herself with the greatest thoroughness and dexterity. When the housekeeper came back from market and cooked the small meal, Good Fortune did not go near the stove, though her eyes wandered toward it now and then and her thistledown whiskers quivered slightly with hunger. She happened to be present when the old woman brought in a low table and set it before her master. Next came a bowl of fish soup— goodness knows how the housekeeper must have wheedled to get that fish! — but Good Fortune made a point of keeping her eyes in the other direction.
Họa sĩ rất hài lòng, chàng nói với vú: “Hình như con mèo cũng hiểu rằng nhìn người khác ăn là một thái độ vô lễ nên tránh. Nó được dạy dỗ đúng cách lắm. Vú mua của ai vậy?”
"One would say," said the artist, pleased by her behavior, "that she understood it is not polite to stare at people while they eat. She has been very properly brought up. From whom did you buy her?'
“Bẩm cậu cháu mua của một người đánh cá ở chợ,” người vú đáp. “Nó là con đầu lứa. Bẩm cậu cũng biết đấy, không một ngư nhân nào rong buồm ra khơi đánh cá mà không mang theo một con mèo trên thuyền để nó xua đi những tà ma hải quái.”
"I bought her from a fisherman in the market," said the old woman. "She is the eldest daughter of his chief cat. You know a junk never puts out to sea without a cat to frighten away the water devils."
“Chà, tà ma hải quái với mèo là bà con thân thuộc với nhau, vú biết không,” họa sĩ nói, “tà ma hải quái không lập úp thuyền là vì thương con mèo chứ không phải vì sợ nó.”
"Pooh!" said the artist. "A cat doesn't frighten devils. They are kin. The sea demons spare a ship out of courtesy to the cat, not from fear of her."
Vú không cãi lại, vú biết phận lắm. Tài Lộc thì vẫn ngồi ngay gần đấy quay mặt vào tường.
The old woman did not contradict. She knew her place better than that.
Húp thêm một, hai ngụm cháo nữa, họa sĩ nói với người vú già:
Good Fortune continued to sit with her face to the wall.
“Lát nữa khi vú mang cơm lên cho tôi, vú làm ơn mang cho Tài Lộc một bát, tội nghiệp chắc nó đói lắm rồi đấy vú ạ.”
The artist took another sip or two of soup. Then he said to the housekeeper, "Please be kind enough to bring a bowl for Good Fortune when you bring my rice. She must be hungry."
Khi vú đã mang bát cơm lên cho mèo, khi đã được chủ chính thức gọi, Tài Lộc mới thôi quay mặt về phía bên tường mà thủng thỉnh tới ngồi bên chủ. Nó không hối hả vục miệng xuống ăn. Trái lại nó ăn nhỏ nhẻ, giữ cho cằm không bị dính cơm. Và mặc dầu nó đói lắm, nó vẫn chỉ ăn có nửa phần, nửa phần còn lại để dành cho ngày hôm sau, tựa hồ nó cũng biết hết sức tránh để khỏi là một gánh nặng cho người chủ nghèo.
When the bowl came he called her politely. Having been properly invited, Good Fortune stopped looking at the other side of the room, and came to sit beside her master. She took care not to eat hurriedly and soil her white round chin. Although she must have been very hungry, she would eat only half her rice. It was as though she kept the rest for the next day, wishing to be no more of a burden than she could help.
Cứ như vậy ngày lại ngày trôi qua. Một buổi sáng họa sĩ quỳ trầm tĩnh trên chiếc nệm nhỏ và vẽ những bức họa xinh thiệt là đẹp: khi thì là những chàng dũng sĩ đeo hai gươm; khi là những kiều nữ đương quấn mớ tóc mây; khi là mấy ông thần gió đương phùng mang trợn mép thổi; khi lại là mấy chú thỏ xinh chạy dưới ánh trăng hoặc mấy chú chồn mập thù lù tự vỗ lên bụng như vỗ lên trống. Vẫn chẳng có ai tới mua tranh cho chàng.
So the days went. Each morning the artist knelt quietly on a mat and painted beautiful little pictures that no one bought: some of warriors with two swords; some of lovely ladies doing up their long curtains of hair; some of the demons of the wind blowing out their cheeks; and some little laughable ones of rabbits running in the moonlight, or fat badgers beating on their stomachs like drums.
Trong khi chàng làm việc như vậy thì vú già đi chợ, tiêu pha hết sức tần tiện với số tiền nhỏ nhoi còn lại, rồi làm cơm, giặt gịa, lau chùi, và khâu mạng để áo quần họ mặc, nhà cửa họ ở bớt vẻ tả tơi chừng nào hay chừng nấy. Con Tài Lộc tự biết chẳng thể giúp chủ được gì về những việc ấy nên ngồi lặng thinh sưởi nắng, cố ăn ít chừng nào hay chừng nấy, và rất nhiều khi nó ngồi hằng giờ trước tượng Phật đặt trên một cái kệ thấp gần đấy.
While he worked the old woman went to market with a few of their remaining pennies; she spent the rest of her time in cooking, washing, scrubbing and darning to keep their threadbare house and their threadbare clothes together. Good Fortune, having found that she was unable to help either of them, sat quietly in the sun, ate as little as she could, and often spent hours with lowered head before the image of the Buddha on its low shelf.
“Bẩm cậu, con miu đang niệm Phật,” vú nói bằng một giọng cảm mến.
"She is praying to the Enlightened One," said the housekeeper in admiration.
“Nó đương rình bắt ruồi đấy,” họa sĩ nói. “Vú có vẻ đặt quá nhiều tin tưởng vào con mèo tam thể của vú.” Ý chừng chàng họa sĩ trong thâm tâm cảm thấy hơi ngượng vì dạo này quả tình chàng rất ít niệm Phật. Đời sống có thư thái gì đâu.
"She is catching flies," said the artist. "You would believe anything wonderful of your spotted cat." Perhaps he was a little ashamed to remember how seldom he prayed now when his heart felt so heavy.
Nhưng tới một ngày kia chàng phải buộc lòng công nhận con Tài Lộc quả không giống những con mèo khác. Hôm đó chàng đương ngồi trong căn phòng riêng của chàng, ngắm lũ chim sẻ bay ra bay vô từ một bụi hoa gần đấy. Bỗng chàng thấy con Tài Lộc tự một khoảng tối vụt nhảy tới, chụp được một con chim. Trong một giây đồng hồ đôi cánh nâu, chiếc đầu có chấm đen, đôi chân mảnh mai, đôi mắt ráo rác bị chụp gọn giữa hai chân mèo. Họa sĩ có thể vỗ tay ra hiệu bắt con mèo tha con chim nhưng chàng chưa kịp làm một cử động nhỏ nào, chàng đã thấy vẻ lưỡng lự của con mèo. Rồi từ từ, rất từ từ, nó nhấc một chân lên, rồi nhấc nốt chân kia nữa. Thoát nạn, con chim không hề bị thương vỗ cánh, thoạt lao đao một chút, rồi vút lên cao.
But one day he was forced to admit that Good Fortune was not like other cats. He was sitting in his especial room watching sparrows' fly in and out of the hydrangea bushes outside, when he saw Good Fortune leap from a shadow and catch a bird. In a second the brown wings, the black-upped head the legs like briers, the frightened eyes, were between her paws. The artist would have clapped his hands and tried to scare her away, but before he had time to make the least move, he saw Good Fortune hesitate and then slowly, slowly, lift first one white paw and then another from the sparrow. Unhurt, in a loud whir of wings, the bird flew away.
“Thật là nhân đức!”. Họa sĩ thốt lên như vậy và cảm thấy lệ rưng rưng lên mắt. Chàng hiểu là con miu đói lắm, chàng còn lạ gì cảnh đói nữa. “Ta thật tự lấy làm xấu hổ trước đây đã gọi nó là con quỷ”, chàng nghĩ vậy. “Nó thật còn nhân đức hơn một vị hòa thượng nữa.”
"What mercy!" cried the artist, and the tear came into his eyes. Well he knew his cat must be hungry and well he knew what hunger felt like. "I am ashamed when I think that I called such a cat a goblin," he thought. "Why, she is more virtuous than a priest."
Chính ngay vào lúc đó vú già rón rén vào, khuôn mặt cố kìm giữ một niềm vui kích thích.
It was just then, at that very moment, that the old housekeeper appeared trying hard to hide her excitement.
“Bẩm cậu!” vú lắp bắp nói. “Bẩm cậu vị hòa thượng chủ trì ở chùa lớn đợi cậu tại phòng bên. Người nói người muốn gặp cậu ngay. Trời ơi, cậu có thể đoán được người đến đây tìm gặp để làm gì không?"
"Master!" she said as soon as she could find words. "Master! The head priest from the temple himself is here in the next room and wishes to see you. What, oh what, do you think His Honor has come here for?'
"Vị hòa thượng tự chùa tới đây tìm tôi?” họa sĩ nhắc vậy còn không tin là mình đã nghe đúng, bởi hòa thượng là một nhân vật vô cùng quan trọng, người làm gì có thì giờ đi thăm những loại nghệ sĩ nghèo chẳng ai buồn để ý tới như chàng. Khi thấy vú gật đầu lia lịa tới đó chàng cũng cảm thấy bị kích thích như vú vậy. Chàng phải cố giữ cho bình tĩnh.
"The priest from the temple wishes to see me?" repeated the artist scarcely able to believe his ears, for the priest was a very important person, not one likely to spend his time in visiting poor artists whom nobody thought much of. When the housekeeper had nodded her held until it nearly fell off, the artist felt as excited as she did. But he forced himself to be calm.
“Phải đi mau, vú!” chàng thốt lên. “Phải đi mau, mua trà và bánh ngọt,” và chàng trao cho vú vật có giá cuối cùng mà chàng còn giữ được, đó là chiếc bình cổ chàng vẫn dùng để cắm một cành hoa trang điểm cho căn phòng. Dù sau đây căn phòng riêng của chàng có bị trần trụi cũng không sao; quý khách giáng lâm tất phải được tiếp đón nồng hậu. Chàng tự trách đã để hòa thượng phải ngồi chờ chàng, dù chỉ một phút. Chàng tự trách đã không biết trước để ra đón người tự ngoài cổng vào. Khi chàng vội vã bước ra, chàng cũng không chú ý đến con Tài Lộc có giụi đầu vào gót chân chàng tỏ vẻ sung sướng.
"Run! run!" he exclaimed. "Buy tea and cakes," and he pressed into the old woman's hands the last thing of value he owned, the vase, which stood in the alcove of his room and always held a branch or spray of flowers. But even if his room must be bare after this, the artist did not hesitate: no guest could be turned away without proper entertainment. He was ashamed to think that he had kept the priest waiting for even a minute and had not seen him coming and welcomed him at the door. He scarcely felt Good fortune rub encouragingly against his ankles as he hurried off.
Tại phòng bên vị hòa thượng đã ngồi đợi kia, vẻ lim dim như đang tham thiền. Họa sĩ cúi đầu kính cẩn chào và đợi người chú ý tới. Thực là cả một thế kỷ chờ đợi với chàng lúc đó cho tới khi vị hòa thượng từ từ ngẩng đầu lên, nhìn chàng với đôi mắt xa xôi của người. Họa sĩ cúi chào một lần nữa và kính cẩn thưa đây là một điều vô cùng vinh hạnh cho chàng được hòa thượng chiếu cố tới nhà.
In the next room the priest sat, lost in meditation. The artist bowed low before him, drawing in his breath politely, and then waited to be noticed. It seemed to him a century before the priest lifted his head and the far-off look went out of his eyes. Then the artist bowed again and said that his house was honored forever by so holy a presence.
Vị hòa thượng vào đề tức khắc:
The priest wasted no time in coming to the point.
“Chúng tôi cần một bức họa cho ngôi chùa của chúng tôi,” người nói, “một bức họa vẽ đức Phật lúc Người tịch diệt. Chúng tôi đã bàn về cách lựa chọn họa sĩ và đã đồng ý viết tên từng họa sĩ trên từng mảnh giấy nhỏ rồi bầy hết trên bàn thờ chính điện. Sớm hôm sau gió đã lùa quét hết những mảnh giấy khác trừ mảnh giấy có ghi tên họa sĩ. Như vậy tôn ý đức Như Lai đã rõ. Chúng tôi lại cũng được biết đôi chút về hoàn cảnh hiện thời của họa sĩ nên có mang theo đây ít tiền đặt trước để họa sĩ khỏi phải lo lắng về vấn đề sinh kế trong khi vào việc. Mặt hồ có trong hình ảnh phản chiếu mới diễm lệ. Nếu họa sĩ thành công trong việc này, đó là điều chúng tôi kỳ vọng, họa sĩ sẽ giàu sang mấy hồi, bởi khi đã được chùa ta thẩm định giá trị, thì cả tỉnh sẽ nô nức thẩm định theo.” Nói đoạn vị hòa thượng rút bên mình ra một bọc tiền.
"We desire," said he, "a painting of the death of our Lord Buddha for the temple. There was some discussion as to the artist, so we put slips of paper, each marked with a name, before the central image in the great hall, and in the morning all the slips had blown awry but yours. So we knew Buddha's will in the matter. Hearing something of your circumstances, I have brought a first payment with me so that you may relieve your mind of worry while at your work. Only a clear pool has beautiful reflections. If the work is successful, as we hope, your fortune is made, for what the temple approves becomes the fashion in the town." With that the priest drew a heavy purse from his belt.
Họa sĩ cũng không nhớ là sau đó chàng đã cám ơn vị hòa thượng thế nào, đã mời vị hòa thượng dùng trà, dùng bánh ra sao, đã cúi chào tiễn biệt vị hòa thượng khả kính bên khung cửa hẹp của nhà mình ra sao. Dầu sao thì đây cũng là dịp giàu sang, danh vọng đến gõ cửa nhà chàng. Đẹp như một giấc mộng đẹp! Nhưng vì sao đức Như Lai lại chọn chàng kia chứ? Dạo này trái tim nặng u sầu lo lắng, chàng có mấy khi chú ý tới việc cầu nguyện, vú già cũng vậy, vú bận tối tăm mặt mũi suốt ngày mà. Không lẽ chính con Tài Lộc đã nguyện Phật cho chàng? Chàng e ngại đây chỉ là giấc Nam Kha bất bình, và khi bừng con mắt dậy lại thấy mình tay không thôi. Có lẽ chàng sẽ còn chìm trong giấc mơ suy tư lo lắng đó mãi nếu không có thứ tiếng chi là lạ nổi lên thức tỉnh chàng.
The artist never remembered how he thanked the priest, or served him the ceremonial tea, or bowed him to his narrow gate. Here at last was a chance for fame and fortune. He felt that this might be all a dream. Why had the Buddha chosen him? He had been too sad to pray often and the housekeeper too busy — could it be that Buddha would listen to the prayers of a little spotted cat? He was afraid that he would wake up and find that the whole thing was an apparition and that the purse was filled with withered leaves.
Perhaps he never would have come to himself if he had not been roused by a very curious noise.
Không phải chỉ có một mà là hai thứ tiếng lạ, thiệt lạ, họa sĩ chưa hề bao giờ nghe thấy. Rất đỗi ngạc nhiên, họa sĩ lần mò xuống bếp xem đó là hai thứ tiếng gì. Tới nơi thì Trời Phật ơi, đó là vú già và con Tài Lộc, một thì đương khóc vì sung sướng, một thì kêu gù gù vì sung sướng, và thực khó mà biết rằng giữa hai kẻ đó, kẻ nào làm rộn lớn hơn kẻ nào.
It was a double kind of noise. It was not exactly like any noise that the artist had ever heard. The artist, who was always curious, went into the kitchen to see what could be making the sound, and there, sure enough, were the housekeeper and Good fortune, and one was crying for joy and one was purring for joy, and it would have been hard to have said which was making more noise.
Họa sĩ bỗng cất tiếng cười lớn, không phải tiếng cười tủi thân giận đời thường có trước đây, mà là tiếng cười giống như tiếng cười của một chàng trai mới lớn, yêu đời, tin đời. Rồi họa sĩ ôm cả hai lên tay. Thế là trong gian bếp nghèo của chàng lúc đó có ba loại tiếng động hòa hợp với nhau để bày tỏ niềm vui.
At that the artist had to laugh out loud, but it was not his old sad sort of laugh, this was like a boy's-and he took them both into his arms. Then there were three sounds of joy in the poor old kitchen.
The Second Song of the Housekeeper
THAM THIỀN
Now let me laugh and let me cry
With happiness, to know at last
I'll see him famous e'er I die
With all his poverty in the past!
I'll see the sand of the garden walk
Marked with the footprints of the great,
And noblemen shall stand and talk
At ease about my master's gate!
Sớm hôm sau, trước khi vừng đông ló rạng, vú già đã trở dậy quét dọn cửa nhà. Vú giặt giũ lau chùi cẩn thận đến nỗi những chiếc chiếu trông láng tựa đồ cũ bằng bạc và các đồ gỗ thì bóng như được mạ lướt bằng vàng. Trong khi đó chàng họa sĩ cũng đã y phục chỉnh tề, tóc chải mượt để tới quỳ niệm trước tượng Phật. Tới nơi chàng thấy con Tài Lộc đã ở đó rồi, vẻ rất sùng kính, thấy chủ tới nó vội né sang một bên. Thế là cả hai thày trò cùng ngồi niệm Phật. Họa sĩ giơ cao hai cánh tay, đôi khi hai bàn tay vỗ khẽ vào nhau như để xá tạ một lần cuối rồi sang phòng bên ngồi xếp bằng tròn trên chiếc nệm nhỏ. Chưa bao giờ chàng cảm thấy mình sung sướng như vậy.
Early the next morning, before the sun was up, the housekeeper rose and cleaned the house. She swept and scrubbed until the mats looked like worn silver and the wood shone like pale gold. Then she hurried to market and purchased a spray of flowers to put in the vase, which she had of course bought back the night before with the first money from the priest's purse. In the meantime the artist dressed himself carefully in his holiday clothes, combed his hair until it shone like lacquer, and then went to pray before the shelf of the Buddha. There sat Good Fortune already, looking very earnest, but she moved over the moment she saw her master. Together they sat before the image, the artist raising his hands and striking them softly from time to time to call attention to his prayers. Then, with a final low bow, he went into the next room and sat formally on his mat. He had never felt more excited and happy in his life.
Ngày hôm nay chàng sửa soạn vẽ đức Thế Tôn lúc Ngài nhập diệt. Bức họa sẽ được treo tại chùa làng để đời con, đời cháu, đời chắt, đời chút chàng được ngắm. Vinh hạnh biết bao! Tuy nhiên trước mặt chàng vẫn chưa hề có một cuộn lụa, một thỏi sơn, một chiếc bút lông, một bình nước suối trong mát. Chưa, chưa cần những thứ đó vội, chàng cần phải tìm hiểu cuộc đời thâm diệu của đức Như Lai đã nhiên hậu mới có thể ca ngợi Người trên lụa.
Today he was to begin his painting of the death of Buddha to be hung in the village temple and seen perhaps by the children of his children's children. The honor of it almost overcame him. But he sat upright and expressionless, looking before him like a samurai knight receiving the instructions of his master. There were no rolls of silk near him, no cakes of ink with raised patterns of flowers on their tops, no beautiful brushes, nor jar of fresh spring water. He must strive to understand the Buddha before he could paint him.
Thoạt tiên họa sĩ tưởng nhới tới Người khi còn là thái tử Tất đạt đa sống trên nhung dưới lụa trong cung, kẻ hầu người hạ tấp nập tưng bừng. Chàng nhớ lại Người đã thắng oanh liệt các tình địch ra sao trong cuộc thi tài cưỡi ngựa, bắn cung, múa kiếm để chiếm trái tim công chúa Da du đà la, trang tuyệt thế giai nhân con gái tiểu vương Thiện giác. Và ngay trong phút chiến thắng đó, họa sĩ hiểu lắm, thái tử cũng không hề để lòng gợn một chút tự kiêu, khinh khi các tình địch chiến bại của mình. Thái tử quả là hiện thân của ý chí dũng mãnh, của Trí-huệ sáng suốt, của Từ-bi rộng lớn. Đó, tất cả những điều trên họa sĩ suy ngẫm ngày đầu.
First he thought of the Buddha as Siddhartha, the young Indian prince. And the artist imagined that his poor small room was a great chamber and that there were columns of gilded wood holding up a high ceiling above him. He imagined that he heard water falling from perfumed fountains near by. He imagined that young warriors stood grouped about him, gay and witty boys listening with him to a girl playing on a long instrument shaped like a peacock with a tad of peacock feathers. He imagined that his poor hydrangeas were a forest of fruit trees and palms leading down to pools filled with pink and white lotuses, and that the sparrows he knew so well were white swans flying across the sky.
Sang ngày thứ hai họa sĩ tưởng nhớ lại thái tử đã cảm thương cho chúng sinh bị khu bách trong sinh, lão, bệnh, tử ra sao, người đã giã biệt vợ con, từ bỏ cuộc đời vương giả phù du, một mình lên đường đi tìm tình yêu trường cửu cho cả nhân loại như thế nào.
When the horse of a passing farmer whinnied, he thought he heard war horses neighing in their stables and the trumpeting of an elephant, and that soon he would go out to compete with the other princes for the hand of his bride, drawing the bow no other man could draw, riding the horses no other man could ride, hewing down with his sword two trees where the others hewed down but one, and so winning his princess, Yosadhara, amid the applause of all the world.
Sang ngày thứ ba họa sĩ ngồi tham thiền tưởng nhớ lại tất cả những nỗi gian lao thái tử đã trải trong những ngày khất thực tìm đạo giải thoát cho nhân loại khổ đau. Sau cùng nguồn trí huệ sáng láng đã tới với Người, giúp Người đạt được niềm yên bình vĩnh cửu. Người trở thành Phật, đấng Sáng Suốt, đấng Toàn Tri Toàn Năng.
Even in that moment of triumph, the artist knew that Siddhartha felt no shadow of ill will toward his rivals. He was all fire and gentleness. A smile curved his lip. He held his head high like a stag walking in a deny meadow.
Chàng họa sĩ mệt lắm rồi. Chàng đã cố gắng sống lại cả một cuộc đời kỳ diệu trong ba ngày. Nhưng cũng vì vậy mà chàng thâm cảm được lúc sắp nhập diệt khuôn mặt đấng Từ Bi ra sao. Khuôn mặt Người hẳn là cao quý và cương nghị như khuôn mặt của một ông hoàng. Khuôn mặt Người hẳn cũng đượm niềm xót thương lũ chúng sinh còn trong bể khổ. Và đồng thời gương mặt người hẳn cũng tỏa ra một niềm thanh tịnh an lành.
The artist looked about among his imaginary companions. All were young, all were beautiful. They had but to ask a boon and Siddhartha's heart was reaching out to grant it before the words could be spoken. The swans flew over his gardens and feared no arrow. The deer stared unafraid from thickets of flowers.
Tìm hiểu tới đấy chàng hoàn toàn kiệt lực. Mắt nhắm nghiền, chàng ngủ liền hai mươi bốn tiếng đồng hồ. Thức giấc, chàng kêu mang lại nào bút lông, nào mực, nào nước suối và một cuộn lụa. Ngay đầu cuộn lụa chàng vẽ hình đức Phật nằm nghiêng trên giường, nét vẽ sắc lẹ và vững chắc.
The artist sat in his poor worn clothes on his thin cushion and felt silks against his skin. Heavy earrings weighed down his ears. A rope of pearls and emeralds swung at his throat. When his old housekeeper brought in his simple midday meal, he imagined that a train of servants had entered, carrying golden dishes heaped with the rarest food. When Good fortune came in, cautiously putting one paw before the other, he imagined that a dancing girl had come to entertain him, walking in golden sandals.
Mấy ngày kế tiếp chàng vẽ các thiên thần, sơn thần, thủy thần, thổ thần cùng các đệ tử của đức Phật đến kính viếng trước khi Người nhập Niết bàn. Hết thần và người, chàng họa sĩ bắt đầu vẽ tới các loài cầm thú. Chúng cũng trên đường tới chào vĩnh biệt đức Phật tổ.
"Welcome, thrice welcome!" he cried to her. But apparently Good fortune had thought the room was empty, for she nearly jumped out of her skin when she heard him speak, and ran away with her white button of a tail in the air.
Chàng nhớ thuở sinh thời đức Phật, Người thương mến những vật hèn mọn biết là chừng nào. Nghĩ đến những con ốc sên mà chàng đã có dịp ngắm chúng đi, chiếc sừng xinh, chiếc vỏ ốc tròn, thân hình như chiếc lá lợt ướt, chúng sống thẹn thùng e lệ nhưng đầy thiện chí, chàng bèn nhúng bút vào bình nước suối, quệt mực, và vẽ một con ốc sên. Kế đến chàng nghĩ về con voi thân hình to lớn, dũng mãnh và khôn ngoan. Chàng nhớ voi rất được tôn trọng và là biểu tượng cho vương quyền tại Ấn Độ, quê hương đức Như Lai. Thế là chàng lại cầm bút tẩm mực vẽ hình con bạch tượng rất là uy nghi, đôi mắt nhỏ và hiền, đôi tai lớn với những đường gân hồng.
"How wrong of you to disturb the master!" scolded the housekeeper. But the artist was not disturbed. He was still Prince Siddhartha and he was still wondering if all the world could be as happy as those who lived within the vine-covered walls of the palace which the king his father had given him.
Những ngày kế tiếp chàng vẽ rất nhiều các giống vật khác. Chàng vẽ con ngựa cao quý và can trường với con bạch nga đẹp như mộng, con trâu trung hậu và tự trọng với con chó trung thành; cứ như vậy tới khắp các giống vật trên trần gian. Mỗi lần họa sĩ vẽ xong một con vật nào, con Tài Lộc, luôn luôn ngồi yên lặng sát đấy, lại ren rén bước lên chăm chú ngắm nghía rồi kính cẩn quay nhìn chàng như muốn nói, “Chao ôi, chủ nhân ngài thực là một đại nghệ sĩ.” Nó như lại thở dài với niềm lo âu biết rằng chủ nhân rồi có vẽ mèo giữa các giống vật khác?
The second day began like the first. The housekeeper rose before dawn and although there was not a smudge of dirt or a speck of dust anywhere in the house, she washed and swept and rubbed and polished as before. Then she hurried to the market early to buy a new spray of flowers. The artist got up early, too, and made himself as worthy as possible of reflecting upon the Buddha. And once more when he went to pray, there was Good fortune, shining like a narcissus, and gold as a narcissus' heart, and black as a beetle on a narcissus petal, sitting quietly before the shelf where sat the household image of the Buddha. No sooner did she see the artist than she jumped to her feet, lowered her head as though she were bowing and moved over to make room for him. They meditated as before, the artist occasionally striking his hand softly, and the cat sitting very still and proper with her paws side by side.
TÁC PHẨM CỦA TÌNH THƯƠNG
Then the artist went into his room beside the hydrangeas. Today he reflected upon the renunciation of Siddhartha. Again he was the prince, but now he ordered his chariot and for the first time drove unannounced through the city. He saw an old man, and a man sick with fever and a dead man. He looked at his bracelets —but gold could do no good to such as these. He, the prince of the land was at last helpless to help.
Tới ngày kia họa sĩ ngồi trên nệm, tri lự bị giằng co bởi một vấn đề nan giải nhất tự trước đến nay. Vẻ nhũn nhặn của con ốc sên, sức lực và trí khôn cao quý của con voi, đức can trường của con ngựa, vẻ đẹp của con bạch nga, sức dẻo dai của con trâu, sự trung thành của con chó, và đức rộng lượng của con nai, tất cả đều dễ dàng giải thích trước đây chúng có thể đã phục vụ đức Phật tổ ra sao, hoặc ngay cả ở một tiền kiếp nào, Ngài đã từng sống dưới những hình thức đó. Với chim gõ kiến, thỏ rừng, ngỗng, dê, đười ươi cũng vậy chúng đều là những con vật vô hại; ngay cả sư tử cũng chỉ bắt con giống khi đói lòng thôi, có bao giờ sư tử lấy giết tróc làm thú tiêu khiển đâu.
The head of the artist hung heavy on his breast. He thought he smelled a garland of flowers, but the sweetness sickened him. They brought word that a son had been born to him, but he only thought how sad life would be for the child. When the housekeeper came with rice, he sent her away without tasting it, and when Good Fortune wandered in with big watchful eyes, he told her that he was in no mood for entertainment. Evening drew closer, but still the artist did not stir. The housekeeper looked in, but went away again.
Nhưng họa sĩ lại biết rằng cả con hổ cũng đến chào vĩnh biệt đức Phật và cũng được Phật độ. Sao có thể thế được nhỉ? Chàng nghĩ đến thái độ hung dữ bạo tàn của loài hổ, chàng tưởng tượng chúng đương nằm dài dưới bóng rừng loang lổ mắt rực tia lửa. Chúng là mối nguy cơ khoảng gần vùng nước, chúng là quân sát nhân giữa vùng lau sậy. Đôi khi một con lần mò về làng cõng đi một người đàn bà đương trên đường tới giếng kín nước. Hoặc một con khác tới vồ người đàn ông đương làm đồng, tha đi đứa trẻ nhỏ đương chơi đất trước cửa nhà mình.
Good Fortune mewed anxiously, but the artist did not hear her. For now the artist imagined that Prince Siddhartha had secretly sent for his chariot driver and Kanthaka, his white horse. He had gazed long at his sleeping wife and the little baby she held in her arms. Now he was in the darkness of his garden; now he rode quietly through the sleeping city; now he was galloping down the long roads that shone pale and light in the darkness; and now he was in the forest and had come to the end of his father's kingdom. Siddhartha has cut off his long hair. He has taken off his princely garments. He has hung his sword to white Kanthaka's saddle. Let Channa take them back to the palace. It is not with them that he can save the world from its suffering.
Còn gì ở một con vật như vậy mà Phật độ?
So intensely had the artist lived through the pain of the prince in his hour of giving up all the beautiful world of his youth, that the next morning he was very, very tired. But when he heard the housekeeper polishing and rubbing and sweeping and scrubbing again, he, too, rose and dressed in his poor best and sat beside Good Fortune, praying before the image of the Buddha.
Lâu, lâu lắm họa sĩ ngồi trầm tư, và sau cùng chàng nhớ ra rằng con hổ vốn vô cùng tận tụy với “bạn đường”, với con thỏ; nó dám đương đầu với bất cứ điều dị thường nào, trong trường hợp những thân tình đó gặp cơn nguy biến. Chàng nghĩ: “Đó chính là con đường hẹp đưa hổ tới đức Phật. Có thể có hung hãn trong thương yêu, và thương yêu trong hung hãn”.
Then he went to the room that overlooked the hydrangea bushes and the sparrows and again he sat on his mat. Again he imagined that he was Siddhartha. But now he imagined that for years he had wandered on foot, begging for his food and seeking wisdom. At last he sat in a forest under a bodhi tree and the devils came and tempted him with sights terrible and sights beautiful, just before dawn, it seemed to him that a great wisdom came to him and he understood why people suffer and also how they can in other lives escape their sufferings. With this knowledge he became the Enlightened One, the Buddha.
Chính vì chàng đã mở rộng ý nghĩ để đi sâu vào thế giới Yêu Thương (và ngay loài hổ cũng có yêu thương) mà chàng bỗng sực nhớ ra một điều từ trước tới nay vẫn quên. Trong trí chàng lúc đó hiển hiện cảnh thái tử Tất đạt đa lúc thí võ để đoạt nàng Da du đà la. Trong cuộc thi tài với các hoàng tử tình địch khác thái tử đã trương cánh cung bằng đồng đen nặng lắm ở đền Simbahanou mà không ai trương nổi; thái tử đã cưỡi được con ngựa ô long hung hãn mà không ai trị nổi; thái tử đã lẹ đưa một đường kiếm tiện phẳng cả hai thân cây cổ thụ mọc song đôi. Nàng Da du đà la lúc đó vẫn ngồi nơi kiệu vàng để theo dõi thái tử, mặt nàng che một làn voan mỏng có những vằn vàng vằn đen.
Now the artist felt a great peace come over him, and a love for all the world that flowed out even to the smallest grains of sand on the furthest beaches. As he had felt for his wife and little son, he now felt for everything that lived and moved, and even for the trees and mosses, the rocks and stones and the waves, which some day he believed would in their turn be men and suffer and be happy as men are.
Sau cùng đến lúc trao giải cho kẻ chiến thắng, Tiểu vương Thiện giác dẫn thái tử Tất đạt đa tới bên con gái mình. Chính vào lúc đó thái tử ghé bên tai nàng Da du đà la thì thầm: “Làn voan mỏng có vằn vàng vằn đen của nàng đã giúp ta nhớ lại một thuở tiền kiếp xa xưa nàng là hổ cái, và ta là hổ đực, ta cũng phải chiến thắng hết các tình địch như ngày hôm nay mới chiếm đoạt được nàng.”
When the housekeeper and Good Fortune came with his food, he thought his first disciples had come to him, and he taught them of the Way they should follow. He felt himself growing old in teaching and carrying happiness through the land. When he was eighty, he knew he was near death, and he saw the skies open and all the Hindu gods of the heavens, and of the trees, and the mountains, with his disciples, and the animals of the earth came to bid him farewell.
Thế là trong muôn vàn kiếp tái sinh đức Phật đã hân hoan có lần được tái sinh làm kiếp hổ, chứng tỏ rằng ngay trong kiếp sống man rợ đó vẫn có một cái gì cao cả. Sau cuộc suy tư dài, họa sĩ bừng khám phá thấy vẻ đẹp riêng tư của kiếp hổ, hung hãn đấy nhưng cũng đầy tận tụy hy sinh. Chàng hoan hỉ chấm bút vào bình nước suối quệt mực và vẽ một con hổ trên mặt lụa.
"But where is the cat?" thought the artist to himself, for even in his vision he remembered that in none of the paintings he had ever seen of the death of Buddha, was a cat represented among the other animals.
Như thường lệ con Tài Lộc lại ren rén tới. Khi nhận ra hình con hổ, toàn thân nó run lên bần bật, và nó nhìn họa sĩ.
"Ah, the cat refused homage to Buddha." he remembered, "and so by her own independent act, only the cat has the doors of Paradise closed in her face."
“Bẩm chủ nhân,” nó nhường như muốn nói với họa sĩ, “nếu đến như con hổ cũng được lên đường tới chào vĩnh biệt đức Phật khi Ngài sắp nhập diệt thì một con mèo nhỏ nhoi vô hại hẳn cũng sẽ được tới. Bẩm chủ nhân, con chắc chắn là nó cũng được Phật độ mà nhập Niết bàn.”
Thinking of little Good Fortune the artist felt a sense of sadness before he submerged himself again into the great pool of the peace of Buddha. But, poor man, he was tired to death. In three days he had tried to live a whole marvelous life in his mind. Yet now at least he understood that the Buddha he painted must have the look of one who has been gently brought up and unquestioningly obeyed (that he learned from the first day); and he must have the look of one who has suffered greatly and sacrificed himself (that he learned from the second day); and he must have the look of one who has found peace and given it to others (that he learned on the last day).
Họa sĩ lộ vẻ buồn rầu vô cùng.
So, knowing at last how the Buddha must look, the artist fell asleep and slept for twenty-four hours as though he were dead, while the housekeeper held her breath and the little cat walked on the tips of her white paws. At the end of twenty-four hours, the artist awoke, and calling hastily for brushes, ink, spring water, and a great roll of silk, he drew at one end the figure of the great Buddha reclining upon a couch, his face filled with peace. The artist worked as though he saw the whole scene before his eyes. It had taken him three days to know how the Buddha should look, but it took him less than three hours to paint him to the last fold of his garments, while the housekeeper and Good Fortune looked on with the greatest respect and admiration.
“Tài Lộc, con” chàng vừa dịu dàng nói vừa ôm nó lên tay, “ta cũng muốn vẽ một con mèo trong đám này lắm. Khổ thay tất cả mọi người đều biết là mặc dầu mèo đáng yêu thật, nhưng nhiều khi mèo lại kiêu căng, tự mãn. Cả muôn loài, riêng có mèo là không được Phật độ. Có lẽ điều đáng trách là mèo hay làm bạn đồng hội đồng thuyền với những loại tinh ma quỷ quái.”
The Third Song of the Housekeeper
Tới đó con Tài Lộc cứ giụi giụi chiếc đầu xinh của nó vào ngực họa sĩ, và ai oán cất tiếng kêu meo meo y như đứa trẻ khóc. Họa sĩ cố dỗ dành nó, rồi chàng gọi vú già lên.
Hush Broom! pray be silent, as a spider at your tasks.
Pot! boil softly, that is all a poor old woman asks.
Birds, sing softly! Winds, go slowly! Noises of the street,
Halt in awe and be ashamed to near my master's feet!
Holy thoughts are in his mind, heavenly desire,
While I boil his chestnuts, here on my little fire.
“Vú hãy mua riêng cho Tài Lộc một con cá thật ngon,” chàng nói với vú già. “Và cho đến ngày bức họa được mang đi, vú đừng để nó lên đây nữa. Nó có thể làm chúng ta tan nát cõi lòng.”
In the following days the artist painted the various gods of the earth and sky and the disciples who came to say farewell to the Buddha. Sometimes the painting came easy, sometimes it came hard; sometimes the artist was pleased with what he had done, sometimes he was disgusted. He would have grown very thin, if the old woman hadn't coaxed him early and late, now with a little bowl of soup, now with a hot dumpling. Good Fortune went softly about the house, quivering with excitement. She, too, had plenty to eat these days. Her coat shone like silk. Her little whiskers glistened. Whenever the housekeeper's back was turned, she darted in to watch the artist and his mysterious paints and brushes.
“A, bẩm cậu cháu cũng sợ nó làm hư bức họa,” giọng vú đượm vẻ lo lắng. Vú luôn luôn cảm thấy mình có trách nhiệm với con mèo đã mang về ngoài ý muốn của chủ, huống chi tài lộc của chủ từ nay về sau đặt cả vào bức tranh sẽ được ở chùa làng kia.
"It worries me, sir," said the old housekeeper, when she found the cat tucked behind the artist's sleeve for the twentieth time that day. "She doesn't seem like a cat. She doesn't try to play with the brushes, that I could understand. At night all the things come back to me that you said when I brought her home in the bamboo basket. If she should turn out to be bad and hurt your picture, I should not wish to live."
“Không phải thế đâu vú ạ,” họa sĩ nói vậy rồi quay trở lại trầm tư. Trông chàng mệt mỏi, kiệt sức nhưng cũng thật đẹp. Bức họa của chàng gần hoàn tất rồi. Kia là hình đức Phật nằm dài lúc Người sắp nhập diệt, khuôn mặt vương giả, mệt mỏi, xót thương. Kia là hình chư thần cùng những đệ tử quây quần bên Phật; và kia là các giống vật. Cuộn lụa tưởng khó mà chứa đủ ngần nhiêu cuộc đời khác nhau; tất cả sùng kính ngưỡng vọng hướng về đấng Đại Từ Đại Bi.
The artist shook his head. A new idea had come to him and he was too busy to talk.
Nhưng vẫn còn một vật bị khai trừ. Họa sĩ nghe tiếng “miu miu” yếu ớt từ bếp vọng lên, và tiếng vú già đương cố dỗ dành con Tài Lộc ăn, nhưng vô hiệu. Chàng hiểu tâm trạng con mèo lắm, nó thật dễ yêu, thật hiền dịu nhưng vẫn mãi mãi bị thất sủng. Tất cả giống vật khác đều được Phật độ, và nhập Niết bàn, trừ có mèo. Chàng cảm thấy nước mắt rưng rưng lên mi.
"Good Fortune will do no harm," he murmured before he forgot about them all, the old woman, the little cat, and even his own hand that held the brushes.
“Ta không thể nhẫn tâm như vậy được,” chàng tự nhủ. “Nếu chư vị đại đức khước từ bức tranh, ta chịu chết đói cũng chẳng sao.”
"I hope so, indeed," said the housekeeper anxiously. She picked up Good Fortune, who now wore about her neck a flowered bib on a scarlet silk cord, and looked like a cat of importance. It was at least half an hour before Good Fortune was able to get out of the kitchen. She found her master still lost in contemplation, and sat behind him like a light spot in his shadow. The artist, having finished gods and men, was about to draw the animals who had come to bid farewell to the Buddha before he died. He was considering which animal ought to come first — perhaps the great white elephant which is the largest of beasts, and a symbol of the Buddha; perhaps the horse that served him; or the lion, since his followers sometimes called him the lion of his race. Then the artist thought of how the Buddha loved humble things and he remembered a story.
Chàng chọn chiếc bút lông tốt nhất, nhúng vào nước, lấy mực, và con mèo được vẽ sau hết các loài vật.
Once the Buddha was sitting in contemplation under a tree, screened by its leaves from the fierce sunshine. As he sat, hour after hour, the shadow of the tree moved gradually from him and left him with the sunlight like fire beating down on his shaved head. The Buddha, who was considering great matters, never noticed, but the snails saw and were anxious lest harm should come to the master. They crawled from their cool shadows, and assembled in a damp crown upon his head, guarding him with their own bodies until the sun sank and withdrew its rays.
Chàng gọi vú già.
The artist thought, "The snail was the first creature to sacrifice himself for the Buddha. It is fitting he should be shown first in the painting."
“Vú hãy cho con Tài Lộc lên đây”, chàng nói. “Có thể chúng ta cam nhận thất bại, nhưng ít nhất ta cũng làm cho con Tài Lộc được hài lòng.”
So, after thinking about the snails he had seen on walks, their round shell houses, and their little hems, their bodies like some pale-colored wet leaf, and their shy, well-meaning lives, he dipped a brush in spring water, touched it with ink, and drew a snail.
Cánh cửa vừa được kéo mở, con Tài Lộc bước vào, nó chạy tới trước bức họa, và nó nhìn, và nó ngắm tưởng như suốt đời chẳng bao giờ nó được nhìn ngắm cho đã mắt như vậy. Rồi nó quay nhìn họa sĩ, ánh mắt biểu lộ niềm tri ân vô bờ. Rồi nó khuỵu xuống chết tức khắc. Nó đã quá mãn nguyện rồi, chẳng còn sống thêm một phút nào nữa.
Good Fortune came out of the artist's shadow to look at it. Her whiskers bristled and she put up one paw as though to pat it, and then looked at the artist.
BÀN TAY PHẬT
"I am only playing, master," she seemed to say, "but that is a very snail- like snail."
Sớm hôm sau khi hay tin bức họa đã hoàn tất, vị trưởng lão hòa thượng tới. Họa sĩ ra tận cửa đón chào rồi dẫn người vào xem bức họa. Hòa thượng ngắm kỹ, lâu.
Next the artist sat on his mat and considered the elephant. He thought of his great size and strength and of his wisdom. He himself had never seen an elephant, but he had seen pictures of them painted long ago by Chinese artists, and now he thought of a large white animal, very majestic, with small, kind eyes and long ears lined with pink. He remembered that the elephant was very sacred, having been a symbol of royalty in India. He thought of how Buddha's mother had dreamed of an elephant before her baby was born.
"Bức họa sao mà rực rỡ", người nói khẽ.
Then he thought of stranger things. For before Buddha came to earth as Prince Siddhartha, he came, his followers believe, in all sorts of forms, always practicing mercy and teaching those around him. The artist remembered one tale of how the Buddha had been born as a great elephant, living on a range of mountains overlooking a desert. A lake starred with lotuses furnished his drink, and trees bent over him with their branches heavy with fruit. But one day from his high meadows he saw in the desert a large group of men. They moved slowly. Often one fell and the others stopped to lift him once more to his feet. A faint sound of wailing and despair reached his ears. The great elephant was filled with pity. He went out into the burning sands of the desert to meet them. To the travelers he must have seemed one more terrible apparition, but he spoke to them kindly in a human voice. They told him they were fugitives driven out by a king to die in the wilderness. Already many had fallen who would not rise again.
Khuôn mặt hòa thượng chợt nghiêm lại.
The elephant looked at them. They were weak. Without food and water they could never cross the mountains to the fertile, safe lands that lay beyond. He could direct them to his lake, but they were not strong enough to gather fruit in quantities. They must have sustaining food immediately.
“Nhưng con vật nào họa sĩ vẽ sau rốt đây?” Người hỏi.
"Have courage," he said to them, "in that direction you will find a lake of the clearest water [alas ! his own dear, drowsy lake] and a little beyond there is a cliff at the foot of which you will find the body of an elephant who has recently fallen. Eat his flesh and you will have strength to reach the land beyond the mountains."
“Bạch hòa thượng đấy là con mèo,” họa sĩ đáp và cảm thấy lòng não nề tuyệt vọng.
Then he saluted them and returned across the burning sands. Long before their feeble march had brought them to the lake and the cliff, he had thrown himself into the abyss and had fallen shining like a great moon sinking among clouds, and the spirits of the trees had thrown their flowers upon his body.
“Họa sĩ há không hiểu rằng mèo đã chống lại đức Thế Tôn”, giọng vị hòa thượng càng trở nên nghiêm khắc, “không được Người độ và không thể nhập Niết bàn?”
So the artist thought for a long time about the elephant's sagacity and dignity and kindness. Then he dipped a brush into spring water, touched it with ink, and drew an elephant.
“Dạ, bạch hòa thượng con hiểu”, họa sĩ đáp.
No sooner was the elephant drawn, than Good Fortune came out of the artist's shadow and gazed round-eyed at the great creature standing upon the white silk. Then she looked at the artist. "I do not know what this being may be, master," she seemed to say, "but surely I am filled with awe from my whiskers to my tail. "
“Ai nấy hái lấy quả mà mình gieo nhận,” hòa thượng nói. “Con mèo phải gánh lấy hậu quả bướng bỉnh của mình, cũng như họa sĩ giờ đây vậy. Bởi chung con người không thể xóa bỏ những gì đã làm, nên ta muốn mang bức họa này về để ngày mai công khai hỏa thiêu. Sẽ có bức họa của một họa sĩ khác được treo trong chùa vậy.”
Then again the artist sat on his mat and thought. This time he thought about horses. Although he had never ridden, he had often watched horses and admired their noble bearing, their shining eyes and curved necks. He liked the way they carried their tails like banners, and even in battle stepped carefully so as not to injure anyone who had fallen. He thought of Siddhartha's own horse, Kanthaka, white as snow, with a harness studded with jewels. He thought of how gentle and wild he was, how he had raced the horses of the other princes and beaten them, when the prince had won the princess Yosadhara. Then he imagined Kanthaka returning without his master to the palace, his beautiful head hanging low, and Siddhartha's apparel bound to his saddle.
Cả ngày hôm đó vú già khóc trong bếp, vú cho rằng chính tại mình mang con mèo về mà sự nghiệp chủ sụp đổ như vậy.
Next the artist remembered the story of how once the spirit of Buddha himself had been bom in the form of a horse, small, but of such fiery spirit that he became the war steed of the King of Benares. Seven kings came to conquer his master and camped about his city. Then the chief knight of the besieged army was given the king's war horse to ride and, attacking each camp suddenly, managed to bring back as prisoners, one by one, six kings.
Cả ngày hôm đó họa sĩ ngồi trong phòng bên bụi hoa nở hồng và suy tư. Bức họa đã được mang đi, mang theo một phần sự sống của chính chàng đặt vào đó. Mai đây chư vị đại đức sẽ thiêu nó giữa sân chùa. Chắc chắn từ nay sấp đi chẳng còn ai thèm bén mảng đến nhà chàng nữa. Tuy nhiên chàng không hề hối tiếc về điều mình đã làm. Trong bao nhiêu ngày qua chàng đã đắm hồn trong suy tư vẽ tình thương yêu cùng những gương hy sinh cao cả. Hy sinh để con Tài Lộc có những giây phút chói sáng cuối cùng đó, đâu có uổng!
In capturing the sixth king the horse was badly wounded. So the knight unloosened its mail to arm another horse for the seventh and last battle.
Chàng ngồi suốt đêm đôi mắt thức tỉnh như vậy. Vú già không dám tới ngắt quãng dòng suy tư của chàng. Ánh bình minh lợt lạt đầu tiên đã lọt vào phòng, gió rạng đông khua nhẹ bụi hoa bên cạnh. Một giờ sau chàng nghe có tiếng ồn ào của dân chúng chạy về phía nhà chàng. Chư vị thượng tọa tới vây quanh chàng, vị hòa thượng kéo tay áo chàng.
But the war horse found a voice. "Our work will be undone," he cried. "Another horse cannot surprise the camp. Set me, sir, upon my feet; arm me once more. I will finish what I have begun!" Weak with loss of blood, he charged the seventh camp, like a falcon striking down its prey, and the seventh king was captured. The King of Benares came, rejoicing, to meet them at the royal gate.
“Xin họa sĩ hãy tới, hãy tới”, mọi người tiếp tục cùng nói. “Xin họa sĩ hãy tới, thực là nhiệm mầu! Ôi lòng từ bi của đức Thế Tôn!”
"Great king," said the war horse, "pardon your prisoners'" And then, before the servants could take off his armor, he fell dead, in the moment of victory, at his master's feet.
Họa sĩ theo họ, tâm hồn choáng váng, không kịp thở nữa, chẳng để ý gì quanh mình trên đường tới chùa. Tiếng reo vui vang ầm bên tai, chàng liếc thấy vú già cũng đã có mặt ở đấy, giây lưng còn sộc sệch, đám đông xung quanh ai nấy há miệng ngạc nhiên. Bức tranh của chàng treo cao ngay chính điện, đèn nến sáng trưng, hương trầm nghi ngút. Nét vẽ y nguyên như cũ, ồ mà không … kia …
So, after long considering the courage and nobility of horses, the artist dipped a brush in spring water, touched it with ink and drew a horse. No sooner was the horse drawn than Good Fortune came out of the artist's shadow and regarded the picture for a long time. She looked at the artist with admiration.
Họa sĩ bỗng quỳ xuống thốt lời kêu:
"If a fly should light upon your horse, master," she seemed to say, "surely it would stamp and toss its head."
“Ôi lòng từ bi của đấng Chí tôn!”
The Fourth Song of the Housekeeper
Vì chàng vừa nhận ra rằng khoảng lụa chàng vẽ con vật cuối cùng nay đã trở lại nguyên màu lụa bạch cũ tưởng như nét bút lông chưa hề một lần chạm tới. Còn hình đức Phật, hình đức Phật mà trước đây chàng vẽ nằm ngả trên giường, hai tay khoanh lại trước ngực, thì nay một cánh tay Người duỗi ra, và dưới bàn tay tế độ an lành, thanh tịnh của Người, hình con mèo nhỏ khép nép quỳ, chiếc đầu trắng xinh hơi cúi xuống trong một niềm sùng kính hân hoan.
My master sits.
All day he thinks.
He scarcely sees
The tea he drinks.
He does not know
That I am I.
He does not see
Our cat pass by.
And yet our love
Has its share, too,
In all the things
His two hands do.
The food I cook
In humbleness
Helps him a little
Toward success.
The next day the artist again closed himself alone in the room overlooking the hydrangea bushes. Sitting on his mat, he decided that above the white horse's head a swan should be flying. He thought of the beauty of swans and the great beating of their wings, and of how they follow their kings on mighty flights along the roads of the air. He thought of how lightly they float in water like white lotuses.
Then he remembered a story from the boyhood of Prince Siddhartha, who was one day to become the Buddha. He was walking in the pleasure garden which his father had given him, watching swans fly over his head toward the Himalayas. Suddenly he heard the hiss of an arrow, and something swifter and more cruel than any bird drove past him through the air, and brought a wounded swan down at his feet. The young prince ran to the great bird and drew out the arrow. He tried the point against his own arm to find what this pain was like which the bird had suffered. Then, as he was binding up the wound, attendants came to claim the swan as the spoil of the prince who was his cousin.
Chỉ có hai thời điểm mà ta không bị ràng buộc bởi bất cứ điều gì. Đó là lúc ta sinh ra đời và lúc ta nhắm mắt xuôi tay.Tủ sách Rộng Mở Tâm Hồn
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Bất nhị
Chạm quang minh được an lạc
Phật pháp và niềm tin
Đánh ghen mướn
THÁNG BẢY MÙA TRĂNG CỦA MẸ
Thế gian tự tại
ĐÊM THÀNH ĐẠO
Hồn quê
