Giới thiệu tác giả: Giáo sư Jonathan C. Gold dạy về các bộ môn tôn giáo Ấn Độ và Tây Tạng, và nghiên cứu của ông tập trung vào các truyền thống tri thức Phật Giáo Phạn và Tạng ngữ đặc biệt các lý thuyết về sự giải thích, chuyển dịch, và học tập. Cuốn sách gần đây của ông, “Paving the Great Way: Vasubandhu’s Unifying Buddhist Philosophy” [Xây Đường Lớn: Triết Lý Phật Giáo Nhất Quán Của Ngài Thế Thân] (Nhà Xuất Bản Columbia University Press ấn hành năm 2015), tìm hiểu sự liên tục của mối quan tâm và mục tiêu triết lý qua những tác phẩm phong phú được cho là của một trong những triết gia vĩ đại nhất của Phật Giáo [ngài Thế Thân]. Cuốn sách đầu tay của ông, “The Dharma’s Gatekeepers: Sakya Pandika on Buddhist Scholarship in Tibet (2007) [Người Giữ Cửa Chánh Pháp: Sakya Pandita Trong Giới Học Giả Phật Giáo Tại Tây Tạng], giải thích bản chất của ngôn ngữ và vai trò học giả từ quan điểm độc đáo của triết gia Tây Tạng vĩ đại ở thế kỷ thứ mười ba. Những công trình hiện nay của ông gồm các nghiên cứu về đạo đức qua văn học “Tam Thệ Nguyện” của Tây Tạng và tác phẩm Nhập Bồ Đề Hành (Bodhicaryavatara) của ngài Tịch Thiên (Santideva), và lịch sử xuyên quốc gia của giáo thuyết bất bạo động. Ông cũng là nhà sáng lập Nhóm Buddhist Ethics Reading Group của Đại Học Princeton và đồng chủ tịch của Diễn Đàn Triết Học Tỉ Giảo của Đại Học Columbia. Trong tác phẩm gần đây nhất của ông, ông đang phát triển phương pháp giải quyết của Phật Giáo đối với chính trị và tư tưởng xã hội.

Bài khảo luận về ngài Thế Thân (Vasubandhu) của GS Jonathan C. Gold được dịch dưới đây đã được phổ biến vào tháng 4 năm 2011 trên trang mạng Từ Điển Bách Khoa Triết Học của Đại Học Stanford. Tựa đề của bản

dịch này do người dịch đặt ra.)

*******



Triết gia Phật Giáo Thế Thân, (thế kỷ thứ 4 tới thứ 5 sau Tây Lịch) là ánh sáng vĩ đại trong thời cực thịnh của đế quốc Gupta huy hoàng của Ấn Độ.[1] Các tác phẩm của ngài cho thấy sự quán triệt của ngài đối với Phật Giáo cũng như các tư tưởng không Phật Giáo thời đó, và ngài đã tuần tự viết các tác phẩm về 3 truyền thống học thuật Phật Giáo mà theo truyền thống được xem như là khác biệt: Tỳ-bà-sa Bộ (Vaibhàsìka), Kinh Lượng Bộ (Sautràntika), và Du-già-hành Tông (Yogàcàra – Duy Thức Tông).[2] Tác phẩm chính của ngài về tư tưởng A-tỳ-đàm, bộ Luận Thích Về A-tỳ-đàm (Abhidharmakosabhasya - A-tỳ-đạt-ma Câu-xá Luận Thích), cho đến nay vẫn là nguồn căn bản đối với kiến thức về “Thanh Văn” hay triết lý không phải Đại Thừa trong số các trường phái Phật Giáo Tây Tạng và Đông Á.[3] Ba tác phẩm súc tích về triết học Duy Thức của ngài thiết lập tiêu chuẩn mới cho trường phái đó, mà đã trở thành siêu hình học Phật Giáo chính thống tại Ấn Độ cho một nửa thiên niên kỷ sau đó.[4] Dù được tôn kính trong khắp thế giới Phật Giáo, ngài luôn luôn là đối tượng của sự tranh luận. Bài viết này sẽ phác họa tiểu sử còn tranh cãi và các tác phẩm của ngài, và cung cấp những phân tích tóm lược về những tranh luận nổi bật nhất của ngài.[5]

Bố cục bài viết gồm các tiểu mục:
1. Tiểu Sử Và Các Tác Phẩm
1.1 Tiểu Sử (còn tranh cãi)
1.2 Lập Trường Giáo Nghĩa Và Các Tác Phẩm
2. Những Tranh Luận Chính Từ Luận A-tỳ-đàm
2.1 Bác Bỏ Ngã
2.2 Sát Na [nhất thời] và Liên Tục
2.3 Bác Bỏ Vô Biểu Sắc
2.4 Bác Bỏ Thượng Đế Sáng Tạo
3. Các Phương Pháp Giải Thích Kinh Điển
4. Những Tranh Luận và Các Lập Trường Chính Về Duy Thức
4.1 Bảo Vệ Duy Biểu
4.2 Bác Bỏ Các Đối

Tượng Giác Quan
4.3 Ba Tự Tính và Bất Nhị
5. Tranh Luận Về Ngài Thế Thân Như Là “Nhà Duy Tâm”
- Chú Thích
- Thư Mục Tham Khảo

Tiểu Sử và Những Tác Phẩm

1.1 Tiểu Sử (còn tranh cãi)

Ngài Thế Thân (thế kỷ thứ 4 sau Tây Lịch) được đánh dấu niên đại ở vào thời cực thịnh của triều đại Gupta bởi vì sự kiện, theo ngài Chân Đế [Paramàrtha], thì ngài [Thế Thân] đã dạy cho thái tử, hoàng hậu của Vua “Vikramàditva” – danh xưng dành cho Đại Đế Chandragupta II (380-415).[6] Cuộc đời ngài Thế Thân nằm ngay trung tâm tranh luận, và ngài đạt được danh tiếng và bảo hộ qua sự sắt bén như là một tác giả và nhà biện tài. Những tác phẩm của ngài, chứa đầy những phê phán về các truyền thống và quan điểm đương thời, là nguồn tài liệu vô song cho sự hiểu biết những tranh luận sống động trong các trường phái Phật Giáo và Ấn Độ Giáo của thời đại ngài.

Là một tăng sĩ học giả Phật Giáo trẻ, ngài Thế Thân được cho là đã du hành từ quê nhà của ngài tại Gandhàra tới Kashmir, rồi tới trung tâm của hệ thống triết học Tỳ-bà-sa (Vaibhàsika), để nghiên cứu. Ở đó, các học sinh tuyên thệ giữ bí mật truyền thống với nhau. Ngài Thế Thân nêu nghi vấn về tính chính thống của Tỳ-bà-sa và tạo ra nhiều thù địch ở đó, nhưng đã giải quyết được để trở lại quê nhà như một nhà chuyên môn trong hệ thống này. Tức thì, ngài vi phạm những quy tắc của Tỳ-bà-sa tại Kashmir bằng việc dạy cho công chúng, đi xa tới mức dám để cho những người mới học tranh luận với ngài vào cuối mỗi ngày. Những đồng nghiệp tại Kashmir của ngài Thế Thân giận dữ cho đến khi họ nhận được một bản sao của tài liệu mà ngài dạy, bài kệ gốc của Luận A-tỳ-đạt-ma. Bản tóm tắt

sáng chói về hệ thống của họ làm họ hài lòng vô cùng. Nhưng rồi, ngài Thế Thân công bố luận thích của ngài, phê phán hệ thống bằng nhiều cách, chủ yếu từ quan điểm của Kinh Lương Bộ. Họ tức giận nữa. Nhiều năm sau, ngài Chúng Hiền (Samghabhadra) cùng thời đại Tỳ-bà-sa của ngài Thế Thân đã sáng tác hai bộ luận bác bỏ Luận Thích của ngài Thế Thân, và du hành tới Avodhvà, nơi mà ngài Thế Thân đang sống dưới sự bảo hộ của triều đình, để thách thức ngài ra tranh luận công khai trước công chúng (ngài Thế Thân đã từ chối). Câu chuyện này, được tường thuật trong các nguồn tài liệu Trung Hoa và Tây Tạng, giải thích cho sự kiện bất thường rằng Luận Thích của ngài Thế Thân thường không đồng ý với lập trường được khẳng định trong các bài kệ gốc của Bộ Luận [A-tỳ-đạt-ma].

Người anh cùng mẹ khác cha của ngài Thế Thân là ngài Vô Trước (Asanga), là vị tăng sĩ ngồi thiền một mình 12 năm cho đến khi ngài có thể gặp và nhận được sự chỉ dạy trực tiếp từ đức Đương Lai Di Lặc Phật. Do vậy, ngài Vô Trước trở thành người diễn giải đầu tiên về giáo nghĩa Du-già [Duy Thức] của Phật Giáo “Đại Thừa,” viết một số tác phẩm, và truyền đạt “5 Bộ Luận” được dạy bởi ngài Di Lặc. Khi ngài [Thế Thân] tiến bộ trong nhiều năm, ngài Vô Trước sợ người em mình tạo nghiệp (ngài Thế Thân đã xúc phạm công khai các tác phẩm của ngài Vô Trước). Vì thế, ngài Vô Trước đã gửi các môn đệ của mình tới để dạy cho ngài Thế Thân và thuyết phục ngài Thế Thân chấp nhận theo hệ thống Duy Thức. Việc làm đó đã có hiệu quả. Câu chuyện này cung cấp lý do tại sao ngài Thế Thân viết nhiều bộ luận theo quan điểm Duy Thức sau

khi ngài cổ võ lập trường “Thanh Văn.” Điều đó giải thích tại sao tác giả của bộ Luận và Chú Thích của nó có thể đã viết nhiều luận thích về kinh điển Đại Thừa, một bộ luận bảo vệ tính chính thống của kinh điển Đại Thừa, và hàng loạt luận thích về giáo nghĩa Duy Thức súc tích.

Đặc tính huyền thoại, thánh hóa của các bản tiểu sử theo truyền thống, cùng với niềm tin (còn tranh cãi) rằng chúng mâu thuẫn nhau, đã khiến nhiều học giả hiện đại ngờ vực sự chân thật của chúng. Nhiều học giả bày tỏ sự nghi ngờ về khối lượng các tác phẩm còn tồn tại được cho là của ngài Thế Thân trong các đại tạng Tây Tạng và Trung Hoa đã được viết bởi một người duy nhất. Vào thập niên 1950s, Erich Frauwallner đưa ra bài viết cho rằng có 2 ngài Thế Thân khác nhau, người mà các tiểu sử theo truyền thống đã nhập chung sai lầm vào một nhân vật.[7] Các phiên bản của lý thuyết này đã chế ngự tại một vài lãnh vực của hàn lâm viện. Một vài học giả đã nêu tra vấn về câu chuyện chuyển đổi của ngài Thế Thân từ Thanh Văn (không phải Đại Thừa) sang Duy Thức dưới ảnh hưởng của người anh Vô Trước, bằng việc ghi chú sự chuyển đổi lần hồi và tương đồng hơn qua những tác phẩm mà tư tưởng trước đây đứng ở phía đối lập của “sự chuyển đổi.”[8] Sự kéo dài của tranh cãi này, ngày nay được ủng hộ bởi Robert Kritzer và những đồng viện, cho rằng ngài Thế Thân là người bí mật ủng hộ của Duy Thức ngay từ đầu cho đến về sau.[9]

1.2 Lập Trường Giáo Nghĩa và Các Tác Phẩm

Ngài Thế Thân soạn các tác phẩm từ các tư tưởng của nhiều trường phái triết học khác nhau. Hơn nữa, những tác phẩm của ngài thường diễn tả các

lập trường giáo nghĩa và những tranh luận với điều mà ngài không đồng ý, để bác bỏ chúng. Vì lý do này, các học giả đã sử dụng các tác phẩm của ngài, đặc biệt là Giải Thích Luận A-tỳ-đạt-ma (Commentary on the Treasury of the Abhidharma) của ngài để cắt nghĩa phạm vi của các lập trường Phật Giáo và không Phật Giáo đang thịnh hành vào thời đại ngài.

Các bộ phái Phật Giáo chính được diễn tả trong các tác phẩm của ngài là Tỳ-bà-sa Bộ (Vaibhàsika) hay Nhất Thiết Hữu Bộ (Sarvastivadin) tại Kashmir và Gandhara, Độc Tử Bộ (Vatsiputriya), Kinh Lượng Bộ (Sautrantika) (cũng còn gọi là Darstantikas) và Du-già-hành Tông (Yogacarins). Ngài cũng tranh luận với các quan điểm không Phật Giáo, Bà-la-môn, gồm các quan điểm đặc biệt của Số Luận (Samkhya) và Chánh Lý-Thắng Luận (Nyaya-Vaisesika). Có vẻ như là duy chỉ có một bộ phái Phật Giáo mà ngài thường bày tỏ sự bất đồng là Độc Tử Bộ (Vatsiputriya), cũng gọi là Bổ-đặc-già-la luận giả (Pudgalavadin). Các tác phẩm của ngài Thế Thân được biết hầu hết thường được viết từ quan điểm Kinh Lượng Bộ hay Du-già-hành Tông, tùy theo tác phẩm. Tuy nhiên trong bộ Luận A-tỳ-đạt-ma tổng kết các giáo nghĩa của bộ phái Tỳ-bà-sa (Vaibhasika) tại Kashmir. Đó là bộ luận duy nhất mà hệ thống Kinh Lượng Bộ có khuynh hướng chiến thắng, qua nhiều tranh luận.[10] Và thường xảy ra, ngay trong Luận Giải, là các quan điểm của Tỳ-bà-sa (Vaibhasika) vẫn được giữ nguyên hay không bị tổn hại.

Rất nhiều văn bản của truyền thống A-tỳ-đàm Nguyên Thủy còn sót lại trong tiếng Pali, và số lượng lớn văn bản của A-tỳ-đàm của Nhất Thiết Hữu Bộ có mặt trong các tuyền thống tiếng Trung Hoa. Tuy nhiên, trong tiếng Phạn và Tây Tạng, gần như tất cả văn bản A-tỳ-đàm của “Thanh Văn” [Scravaka] mà còn tồn tại là các tác phẩm của ngài Thế Thân và các truyền thống

chú giải đều xuất phát từ chúng. Thật hấp dẫn để xem điều này như là chứng cứ của ưu thế triết học của ngài Thế Thân, để đánh bạ