Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 1: Lời dẫn nhập: Theo sau Sự trăn trở của một kẻ lười biếng Một Kẻ Lười Biếng Một clip bất ngờ được tung lên mạng đã tạo ra làn sóng dư luận khá mạnh mẽ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay. (Xem tại đây.) Nhiều chuyên gia giáo dục đã lên tiếng. Các thầy cô giáo, học sinh, sinh viên và nhiều thành phần khác nhau trong xã hội, với tư cách những phụ huynh học sinh hay những người có sự trăn trở về tương lai thế hệ trẻ cũng đã bày tỏ khá nhiều ý kiến, tạo nên một bức tranh đa dạng, phác họa khá đầy đủ diện mạo của một nền giáo dục đầy bất cập và chưa hề có dấu hiệu thực sự chuyển biến, bởi quá nhiều từ ngữ rất "quyết liệt" đã bị lạm dụng đưa ra quá nhiều trong suốt thời gian qua đến nỗi đã biến thành những tuyên bố sáo rỗng, không tạo thêm được chút niềm tin nào nơi người nghe vốn đã quá cạn kiệt hy vọng và gần như phải buộc lòng chấp nhận "số phận" không mấy tốt đẹp như mọi việc đang diễn ra.

Nhưng bức tranh u ám đó liệu có chút trách nhiệm nào của mỗi người chúng ta trong ấy hay chăng? Câu trả lời xin dành cho mỗi người tự tìm lấy. Chúng tôi chỉ cảm thấy đây là một vấn đề rất cần đến sự quan tâm theo hướng tích cực của tất cả mọi người, nên xin được thu góp một số ý kiến nổi bật đã lưu hành và trình bày nơi đây như một diễn đàn mở trong nỗ lực thực hiện phần nào trách nhiệm của riêng mình. Rất mong được sự quan tâm đóng góp xây dựng nhiều hơn nữa từ độc giả.
Trước hết, phải thừa nhận đây là một hiện tượng đặc biệt, rất đặc biệt. Một học sinh lớp 12, với những thao thức của mình đã có được tầm nhìn khá chín chắn về một vấn đề mà từ lâu vẫn thuộc về phạm trù hoạch định của các chuyên gia: phạm trù giáo dục. Thế nhưng, điều này cũng đồng thời nói lên một điều là, dường như những người được giao phó trách nhiệm lớn lao nhất trong nền giáo dục hiện nay đã không làm tròn được sứ mạng của mình, nên mới có hiện tượng này xảy ra.

Bản thân tôi tán thành với hầu hết những bất cập của nền giáo dục mà em đã nêu ra, cho dù những điều này không phải mới được nhắc đến, mà đây chỉ là một sự tổng kết tương đối có hệ thống những điều mà nhiều người quan tâm đến giáo dục trong xã hội đã từng nêu lên ở nơi này, nơi khác.

Điều khá thú vị và hơi bất ngờ đối với tôi là, tôi đã nghe em lặp lại nguyên văn những câu tôi đã viết trong sách và xuất bản khá lâu. Chẳng hạn, em mở đầu phân đoạn thứ 2 bằng chính câu mở đầu tôi đã viết trong chương Tri thức và Đạo đức của sách "Thắp ngọn đuốc hồng", một tác phẩm do NXB TH TP HCM ấn hành. (Xem ở đây.) Và rất nhiều những ý tưởng, quan điểm của em về đạo đức là lặp lại những ý tưởng trong chương sách của tôi. Phải chăng đây là một dấu hiệu đáng mừng rằng chúng ta không nhất thiết phải đóng khung giáo dục trong nhà trường?

Nhưng vấn đề tôi quan tâm nhiều nhất sau khi xem qua clip này là, liệu nó sẽ tạo ra những ảnh hưởng như thế nào trong xã hội? Tôi nghĩ, với những người đang có trách nhiệm trực tiếp điều hành, chắc chắn nó sẽ có một ảnh hưởng tích cực nhất định. Vì sao? Vì ngay cả một người bán hàng giữa chợ mà nghe khách hàng phàn nàn về món hàng mình bán ắt cũng phải lưu tâm tìm hiểu, cải tiến, huống hồ là một nền giáo dục mà để cho người đi học phải lên tiếng chỉ ra vô vàn những bất cập thì làm sao có thể phớt lờ? Trừ phi người ta không có trách nhiệm và hoàn toàn không muốn sự tốt đẹp cho xã hội. Thế nhưng, với sự vận hành của một xã hội có nền hành chánh cồng kềnh kém hiệu quả như hiện nay, những người có tâm, có tài mà muốn thay đổi cũng chưa hẳn đã dễ làm được. Điều này kéo theo điều khác, thay đổi này đòi hỏi những thay đổi khác, và muốn cho cả một hệ thống chằng chịt và nặng nề chuyển dịch thật không dễ chút nào, nhất là khi chuyển dịch để đi lên thì càng khó hơn. Cho nên, ngoài một làn sóng dư luận nhất thời được tạo ra như những sóng nước trên mặt hồ khi ta ném một hòn đá xuống, rồi thì mọi thứ lại qua đi. Yên lặng. Và rồi đâu lại vào đó. Vẫn như cũ là điệp khúc chung nhất cho mọi vấn đề hiện nay. Sự thật, khi tôi viết những dòng này thì không khí sôi động trên các diễn đàn mạng đã thực sự lắng xuống, và sự lãng quên cũng không còn xa lắm. Đó là điều đáng buồn.

Nhưng đó là nói về những người lớn, những người có trách nhiệm với giáo dục. Còn với các em học sinh, sinh viên thì khác. Tôi e rằng các em không dễ quên đi những gì được nghe thấy và như gãi đúng chỗ ngứa của mình từ nhiều năm nay, trong một không khí quả thật là ngột ngạt của một môi trường giáo dục đầy bất cập. Mà tiếc thay, với đối tượng này thì "Kẻ Lười Biếng" lại không cho họ một lời khuyên hay một sự chia sẻ kinh nghiệm nào. Vì thế, điều duy nhất có thể đọng lại với các em e rằng sẽ là sự chán chường, thất vọng, vốn dĩ đã sẵn có từ lâu nay lại càng gia tăng hơn nữa.

Tất cả chúng ta đều mong mỏi sự thay đổi tốt đẹp, hoàn thiện hơn cho nền giáo dục của nước nhà, để các em có một môi trường phát triển hài hòa mọi kỹ năng, mọi lãnh vực tri thức. Nhưng khi sự thay đổi mong muốn đó còn chưa xảy ra – và có khả năng còn rất lâu mới xảy ra – thì chúng ta cũng không thể "khoanh tay chờ chết". Mỗi người đều có phần trách nhiệm của riêng mình. Gia đình phải có trách nhiệm nhiều hơn trong hoàn cảnh hiện nay, phải là nơi động viên và dẫn dắt khi các em lạc lối. Các thầy cô giáo cũng phải vươn ra khỏi phần trách nhiệm giới hạn theo đồng lương của mình, hãy đề cao lương tâm chức nghiệp, vì thiên chức của một nhà giáo mà gắn bó nhiều hơn với các em, quan tâm nhiều hơn đến phương thức học tập, lối sống của các em chứ không chỉ là những yêu cầu trả bài, làm bài khi đến lớp. Và cuối cùng, bản thân các em học sinh, sinh viên, đặc biệt là các em cấp 2, cấp 3, phải có trách nhiệm nhiều hơn với chính bản thân mình. Các em phải có tinh thần tự học, từ đó mới thúc đẩy các em học hỏi được phương pháp tự học hiệu quả, và khi đó thì những bất cập của giáo dục mới giảm bớt ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc đời các em. Tất nhiên, không ai trong chúng ta mong muốn những điều này, nhưng trong thực trạng hiện nay thì đó là giải pháp trước mắt, thiết thực và hiệu quả nhất. Hay có thể nói một cách khác hơn, chúng ta phải tự cứu lấy mình trước khi người khác cứu. Đừng mong chờ ở những thay đổi – dù vẫn nên tiếp tục bày tỏ quan điểm và đòi hỏi chuyển biến – mà hãy chủ động thay đổi chính mình. Nếu gia đình và bản thân mỗi em học sinh đều ý thức được thực trạng cũng như giải pháp, vấn đề chắc chắn sẽ có phần khả quan hơn.

Hy vọng những quan điểm được đăng tải trong loạt bài này sẽ góp phần bổ sung những gì mà "Kẻ Lười Biếng" chưa đề cập đến, cũng như mang lại cho các em học sinh, sinh viên một cái nhìn tích cực hơn, có lợi hơn cho cuộc đời của chính các em.


Nguyên Minh
Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 2: Sự trăn trở của một kẻ lười biếng - Phân đoạn 1 Một Kẻ Lười Biếng

Tôi là một học sinh lớp 12. Ở Việt Nam thì đây là giai đoạn khắc nghiệt nhất trong đời của học sinh. Và chính sự khắc nghiệt này sẽ khiến cho câu hỏi tích tụ qua bao tháng ngày dài sẽ đánh bật ra ngoài thành những quan điểm. Và thật là tiếc nếu những quan điểm đó đúng với thực tại mà không được nói lên, không được phản ánh. Bởi vì thực tại mà tôi nói lên ở đây nói về việc tôi và rất nhiều người khác đã, đang, sẽ, và vẫn thực hiện hàng ngày, đó là việc học. Vì vậy tôi rất muốn có sự lắng nghe từ những ai quan tâm tới chuyện học hành và quan tâm tới giáo dục, bởi với tư cách là một học sinh tôi thấy những gì mà chúng ta đang gọi là giáo dục đây thì lại hậu quả không hề tươi sáng với bất kỳ với thành phần trong xã hội.
Trước hết không có gì gọi là mới mẻ khi than vãn kiến thức thừa ở THPT hiện nay. Để phủ nhận toàn bộ những ý kiến cho rằng đây là lời kêu ca của một kẻ có bảng điểm bết bát như tôi, phải khẳng định luôn tôi không hề bài trừ hay ghét bỏ một môn học nào cả. Tất cả những kiến thức mà chúng ta đang phải học là những kiến thức mà chúng ta nên biết. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử đó là một gia tài vô biên và vô giá của loài người. Nếu không nhờ có sự cống hiến và nghiên cứu của những người đi trước sẽ không bao giờ có cho chúng ta được cuộc sống tân tiến và hiện đại như ngày hôm nay.
Nếu chúng ta chối bỏ nó, những tri thức ấy, có nghĩa là ta tự phủ nhận đi nguồn gốc của mình, ta tự tay bóp chết tương lai của nhân loại. Tuy nhiên, những kiến thức đó nó cần thiết ở mức độ nào đối với mỗi người thì lại là một vấn đề khác.
Con người ta sinh ra là khác nhau, tại sao tất cả lại phải phát triển theo cùng một hướng giống nhau? Đồng ý rằng anh phải biết đọc, biết viết, biết cộng trừ nhân chia, biết rất nhiều thứ, những thứ được gọi là kiến thức phổ thông để làm nền tảng cho một cá nhân trước khi bước vào cuộc sống tự lập. Nhưng có lẽ chăng chúng ta quy quá nhiều kiến thức vào hai chữ “cơ bản”?
Nếu có người hỏi tôi kiến thức đến lớp mấy là “cơ bản”? Với tôi lớp nào cũng có những kiến thức cơ bản mà chúng ta cần phải học. Nhưng song hành với chúng lại có quá nhiều thứ chẳng cơ bản và chẳng cần thiết chút nào.
Nếu có người hỏi tiếp, thế học đến lớp mấy mấy thì đủ? Lớp 9 là câu trả lời. Nhưng đủ là đủ cái gì? Tại sao lại là lớp 9? Bởi vì tôi tin rằng ở độ tuổi 14, 15 nhiều người đã đủ nhận thức được khả năng và xác định được mục tiêu và xứng đáng được chọn lối đi riêng. Có những mục tiêu không cần người theo đuổi phải nắm toàn bộ kiến thức THPT hiện nay. Có người muốn làm lập trình viên. Người muốn làm đầu bếp nhà hàng. Người muốn làm giám đốc ngân hàng, muốn làm thiết kế thời trang, người muốn làm Bộ trưởng Bộ Giáo dục…, vô vàn các nghề. Đâu phải nghề nào cũng cần biết đến phương trình chuyển động của chất điểm! Và nếu về sau anh làm một kỹ sư vật lý thì liệu có cần phân tích hình tượng nghệ thuật trong một bài văn? Nếu về sau anh làm một nhà văn liệu có cần dùng đến công thức tính tần số alen hay là ghi nhớ một loạt danh pháp và phản ứng hoá học của một loạt các thể loại ankan, anken, ankin, ancol, andehit….. abcxyz? Với những hiểu biết hèn mọn của mình tôi không tin rằng có một nghề nào cần đến toàn bộ kiến thức THPT cả. Giáo viên hay giáo sư cũng chỉ đi theo một vài chuyên môn của mình, kiến thức liên ngành rộng đến đâu cũng tùy vào tầm của anh. Vậy mà học sinh lại phải đáp ứng toàn bộ bài học và bài tập của hơn một chục môn học như vậy hàng tuần thì phải làm thế nào?
Biết nhiều thì cũng tốt thôi, nhưng để làm gì? Làm bài tập, bài kiểm tra, bài thi. Thi đỗ rồi thì làm gì với chúng nữa? Nếu không làm được gì có ích cho bản thân thì cuối cùng anh học để làm gì? Đánh giá nhau không quan trọng ở việc anh biết được bao nhiêu, mà là anh làm được bao nhiêu với những gì anh biết! Học lý thuyết lượng tử ánh sáng mà không mắc được cái bóng đèn thì học làm gì? Học về phương pháp lai phân tích, quy luật di truyền mà trồng một cái cây không lớn nổi thì học làm gì?
Kiến thức chỉ có ích khi áp dụng vào thực tiễn, dù là lao động trí óc hay lao động chân tay. Học phải đi đôi với hành. Có hành thì mới có hứng. Không đủ điều kiện để hành mà cứ phải học thì chỉ có hại. Học phải có mục đích, mỗi bài học phải tỏ rõ được vai trò của nó đối với cuộc sống của 100% học sinh. Và cho đến giờ tôi không nhớ có lần nào giáo viên có thể đề cập được đến mục đích thực dụng của tiết học hôm đó, trước khi đi vào bài giảng. Không thể nói là hãy cứ học đi, chưa đủ trưởng thành nên phải học tiếp, tiếp, tiếp mới chọn được con đường cho mình. Nếu coi đây là một giai đoạn để thích nghi và chọn lựa cho tương lai thì tại sao tất cả điểm số là một gánh nặng do phụ huynh và thầy cô luôn đòi hỏi phải cân bằng được tất cả các môn như thế?
Kiến thức SGK thì toàn lý thuyết thiếu thực tiễn, nhiều chỗ mang tính chất hàn lâm đem đến cho số đông học sinh mà đâu phải ai cũng đầy đủ năng lực, điều kiện và niềm yêu thích. Quỹ thời gian thì không đủ, nhiều bạn trẻ thức thâu đêm để học bài, như thế chỉ tổn thọ chứ chẳng được cái lợi lộc gì. Giáo viên nào thông cảm thì lại dạy cho có hình thức, học sinh như thế lại thiếu tôn trọng môn học, và gián tiếp ảnh hưởng đến tinh thần đối phó trong công việc. Làm như thế mà mong có một tương lai xán lạn. Rất là thê thảm!
Ai cũng phải thừa nhận rằng trong một cộng đồng cần có người giỏi ở lĩnh vực này, người khá ở lĩnh vực kia. Trong một cộng đồng mỗi người làm tốt chuyên môn của mình và chúng ta cộng cho nhau để tất cả lĩnh vực ngành nghề được phát triển đồng đều một cách tốt nhất. Không cần đến một thế hệ toàn những con người được đào tạo bài bản tất cả các kiến thức, lượng giác tích phân đủ các loại định luật đủ các loại chất đủ các loại tác phẩm văn học rồi đến khi hỏi thì nhiều người không biết mình sẽ làm công việc gì, mong muốn đạt được những điều gì, mục đích sống trên đời là để làm gì. Rồi đến khi vào đại học, thì tùy những trường khác nhau mà những kiến thức khác nhau, thứ mà chúng ta đã bỏ 3 năm trời ra để mà nhồi nhét, nó rỗng cho nên vô dụng, sau đó thì lãng quên.
Vì sao quên? Có phải vì chẳng bao giờ dùng đến? Không. Không bao giờ dùng đến nhưng học để biết thì vẫn nhớ được. Thế có phải vì vượt quá dung lượng bộ nhớ cho phép nên nó tự đào thải? Cũng không. Một khi ta đã muốn nhớ thì không bao giờ bị đào thải. Quên, bởi vì đa phần chúng ta không học để mở mang hiểu biết cho bản thân mình. Ngay từ khi bước chân vào lớp Một chúng ta đã lao theo cuộc đua của những điểm số, thành tích, danh hiệu và xếp hạng. Mười hai năm học là 12 năm chạy đua với các kỳ thi và kiểm tra. Kiểm tra miệng 15 phút, 45 phút, học kỳ 1, học kỳ 2, cuối năm, thi tốt nghiệp, thi chuyển cấp, thi vào, thi ra, thi lên, thi xuống…
Cái mục đích cao cả của việc học là để trang bị cho con người ta năng lượng sống, năng lực tự học để có thể học tập và nghiên cứu cả đời thì bây giờ nó đã biến dạng thành một mục mục tiêu khác: học để thi! Chúng ta đang học để thi. Học để kiểm tra. Học vì đơn giản ai cũng làm như thế. Học để không bị tách rời khỏi số đông. Làm theo số đông để cảm thấy mình được an toàn. Học để có được một cái bằng, để người ta nhìn mình với con mắt bao dung hơn. Hay nói cách khác học để đối phó với cuộc đời này mà không hề có một niềm đam mê. Người ta bảo học gì học nấy, làm thế nào làm thế nấy. Nay kiểm tra môn này, mai kiểm tra môn kia. Cắm đầu vào mà đối phó. Đó là lối học thụ động. Tư duy thụ động chỉ có làm nô lệ mà thôi. Trong khi chúng ta, theo cách mà người ta vẫn hay gọi là "những chủ nhân tương lai của đất nước".
Chính cách giáo dục này đã tạo tiền đề cho tính cách đối phó được hình thành và phát triển nên thói quen trong cả suy nghĩ lẫn hành động.
Trước tiên phải nói thế nào là đối phó. Đối phó là một biểu hiện đặc trưng điển hình của sự bị động. Nó thể hiện vị thế bị động của cá thể trước các tác nhân không mong muốn. Sự đối phó sẽ xuất hiện khi ta cảm thấy hay lường trước một nguy cơ sẽ hoặc đang ảnh hưởng xấu tới mình. Đối phó tồn tại hai mặt có ích và có hại. Khi nó giúp chúng ta sinh tồn, chống lại, chiến đấu với các mối đe dọa ở nhiều mặt, thì kết quả cuối cùng mang lại sẽ cải thiện được cuộc sống của ta, đó là có ích. Nhưng nó sẽ có hại khi trở thành bản chất, trở thành người bạn đời chung thủy trong lối sống, nó biến ta thành kẻ bị động trong mọi vấn đề của xã hội. Nếu không nhận thức được rõ nó rất dễ bị chi phối.
Có lẽ ai cũng biết rằng cái cách mà chúng ta đang học ở trường cũng chỉ là đối phó. Ở đây tôi không nói đến việc mang phao vào trước mỗi giờ kiểm tra, bởi đó là điều hiển nhiên, tất yếu. Điều tôi muốn hỏi những ai là học sinh: Đó là nếu sáng mai không kiểm tra thì tối nay bạn có mở sách ra để học không? Nếu mai được nghỉ mà ngày kia cũng chẳng kiểm tra môn gì thì bạn có mở sách ra để đọc không? Nếu không có bất kỳ một khái niệm nào về thi cử, bạn có mở sách ra để làm giàu cho bản thân mình không? Nếu có thì rất tốt và cuộc đời này cần đến những con người như bạn. Còn nếu không thì bạn cũng giống như tôi và tuyệt đại đa số đều học để đối phó với các kỳ thi.
Chúng ta đều tạo điều kiện cho tính đối phó được ký sinh trong nhân cách, trong lối sống của mình. Như một cơn mưa dầm thấm lâu và nếu bị cảm nặng thì có lẽ cả đời làm gì cũng sẽ chỉ làm hời hợt cho qua, không bao giờ toàn tâm nghiêm túc với công việc được giao. Có rất nhiều biểu hiện từ nhỏ đến lớn trong đời sống hàng ngày mà nếu hiểu rõ bản thân ta đều có thể nhận ra. Thật đáng sợ nếu một ngày kia ta lại đối phó với chính lĩnh vực mà mình đã từng đam mê, đã từng yêu thích. Nhưng xét cho cùng thì biết làm sao được! Đó là hệ quả tất yếu của những kỳ kiểm tra liên miên cộng với đống kiến thức nặng nề và đặc biệt là những đòi hỏi về điểm số thành tích đến từ cả gia đình và nhà trường.
Nhìn mặt ai cũng sáng sủa thế thôi, nhưng thực sự giáo dục đã biến phần nhiều học sinh trở thành những con lừa lười biếng và dối trá, phải đánh, phải thúc, phải ép mới chịu đi. Sẽ như thế nào khi đây là viễn cảnh của những con người sẽ phục vụ đất nước trong tương lai? Vì khi đó chúng ta không đối phó với giáo viên, với nội quy mà chúng ta đối phó với tất cả mọi thứ.
Người ta vẫn hay nói “học thì ấm vào thân”. Không thể phủ nhận câu này. Thậm chí tính xác đáng của nó còn thể hiện trong từng từ ngữ, đặc biệt là từ “ấm”. Không những là một nghệ thuật tu từ, nó còn chỉ ra một cảm giác có thực. Có những lúc sau một thời gian dài tụt dốc, bạn bắt đầu lo lắng, bạn thấy chuyên tâm hơn vào môn mà bạn không thích vì bạn sợ bị trượt, và đến lúc mà bạn giải được một bài toán mà cách đây mấy ngày bạn đọc còn không hiểu được đề bài, thì bỗng nhiên có một cảm giác nào đó nó vui vui, có thể gọi là “ấm áp”, nó lan tỏa khắp cơ thể. Bạn cảm thấy thoải mái với môn học này hơn, và những ý nghĩ về sự đáng ghét chắc không còn, thay vào đó bạn khoái chí với bản thân mình khi mỗi lúc lại thêm được nhiều bài tập. Nhưng rốt cục, cái cảm giác ấm áp ấy nó xuất phát từ đâu? Nguồn gốc sâu xa của nó là cảm giác bạn được an toàn trước mỗi bài kiểm tra, trước mỗi kỳ thi. Nó khác với sự hưng phấn mà chúng ta có được khi đánh được một bản nhạc yêu thích trên cây đàn của mình sau một thời gian dài luyện tập. Cái cảm giác ấm áp đó giống như ta vừa dựng được túp lều bé con để bảo bọc cho mình trước sự khắc nghiệt trên hòn đảo mà ta ghét cay, ghét đắng. Thế thì đó là gì nếu không là một biểu hiện khác của sự đối phó? Trừ khi môn học đó trở thành một trong những niềm đam mê yêu thích của bạn. Có lẽ nhiều người không còn để ý rõ sự khác biệt của cảm giác đạt được điều mình muốn đạt được, so với cảm giác làm được điều người ta muốn mình phải làm được. Thế nên nhiều khi chúng ta cứ làm việc mà quên đặt ra những câu hỏi. Có những người bằng lòng với sự đều đặn ấy đến mức chỉ lo ăn học để kiểm tra mà không hề nghĩ đến công việc cho tương lai. Có những người đi trước đã vượt qua các kỳ thi cũng không hề ngoảnh lại nhìn để trả lời một cách thỏa đáng những tích cực, những hạn chế cũng như những sự cần thiết của những kiến thức ấy đối với cuộc đời họ. Và hậu thế lại mãi mãi tiếp nối con đường như vậy.
Tôi lại muốn đặt ra một câu hỏi: Thi cử là cái gì mà con người ta lại phải đối phó với nó? Trong tình huống buộc phải đối mặt thì chúng ta lại đối phó. Thi cử có phải là bắt buộc? Có. Không thi thì làm sao có điểm? Làm sao có bằng? Làm sao được vào trường, ra trường? Không thi thì làm sao có thể thi tiếp?
Bản chất của một cuộc thi là để tìm ra ai là người chiến thắng. Là sự tranh đua giữa những con người có chung một niềm đam mê, một niềm toàn tâm mong muốn được thể hiện bản thân và khát khao được về đích với vị trí thứ nhất. Còn thi cử trong học hành ngày nay là để xem ai có thể vuốt mồ hôi mà thở phào nhẹ nhõm. Một đằng hoàn toàn chủ động, một đằng gần như bị động.
Vậy ý nghĩa của giáo dục có phải là đẩy con em thế bị động, vào sự căng thẳng, mệt mỏi sau mỗi kỳ thi, mỗi ngày lên lớp? Thay vì ảo tưởng mỗi khi giáo viên lên giảng bài học sinh hào hứng giơ tay đóng góp thì thực tế học sinh chỉ sung sướng khi được thông báo nghỉ học. Người ta hào hứng chờ đợi để tham gia các cuộc thi khác bao nhiêu thì học sinh lại phát ớn trước mỗi kỳ thi bắt đầu bấy nhiêu.
Tại sao chúng ta lại sợ nó đến thế? Điểm số chính là nguyên nhân! Điểm số là một khái niệm đầy bất cập. Trước hết ta tạm chấp nhận nó như một chiếc thước minh bạch và sáng suốt để đo cái gọi là trình độ con người. Tạm chấp nhận nó đại diện cho lý tính, tài giỏi thì điểm cao, dốt nát thì điểm thấp, trắng đen rạch ròi. Nhưng không! Để phủ nhận cho chính lý tính đó, thì hiện nay, thậm chí từ trước đến nay, điểm số luôn dính dáng phần nào đến cảm tính. Nó có thể được nâng lên nâng xuống, được trừ một, được cộng hai. Nó có thể trở thành công cụ để người ta bày tỏ tình thương, để thể hiện lòng từ bi, chiếu cố, hay thậm chí để đem ra dọa nhau. Cho nên điểm cao cũng có thể đạt được bằng gian lận mà thôi.
Vậy thì chiếc thước này đã mất đi tính chất thứ nhất, đó là minh bạch. Và chúng ta đều biết rằng chỉ số IQ chỉ là một phần nhỏ để nói đến trình độ một cá nhân. Bên cạnh đó một bài kiểm tra luôn phụ thuộc vào tâm trạng tức thời và vốn hiểu biết tức thời của người chấm điểm. Vậy thì cớ gì mà điểm số còn giữ được tính chất sáng suốt của nó? Thêm nữa, điểm số bản thân nó đã là công cụ để phân loại con người, hiển nhiên sẽ phát sinh sự bất bình đẳng, sự tự phụ, sự tự ti, sự tị nạnh, cạnh khóe. Và đó là điều không đáng có ở bất kỳ đâu, đặc biệt là bậc tiểu học. Tóm lại là nó không minh bạch, không sáng suốt, nó chẳng có gì tốt đẹp. Chúng ta cuống cả lên để chạy theo một thứ giá trị hão mà tưởng rằng là đang khẳng định bản thân mình. Mà nếu lúc nào cũng lăn tăn hơn thua ba thứ điểm cao thấp như vậy thì có lẽ cuộc sống sẽ luẩn quẩn trong những thứ đơn điệu và vô vị đến thế mà thôi.
Bệnh thành tích từ đâu mà ra? Sẽ không có bệnh thành tích khi người ta không biến bằng cấp thành tiêu chuẩn của quy chế để xét tuyển. Muốn không như thế ta phải cắt bỏ cái gốc, cái rễ, nghĩa là cắt bỏ thành tích. Muốn cai nghiện đương nhiên phải ngừng cung cấp thuốc cho con nghiện. Người ta đánh giá nhau chủ yếu qua bằng cấp mà không phải đánh giá bằng chính năng lực. Đó không chỉ là tâm lý chung mà còn trở thành quy định chính thức ở nhiều nơi.
Vậy thì nhân đây tôi cũng nói luôn. Xét trong một chuyên môn hay một ngành nghề, hay một cơ quan, chỉ có những thằng ngu mới không biết thằng nào là thằng giỏi. Một người tài giỏi khi đứng ở vị trí lãnh đạo sẽ biết dùng óc quan sát và năng lực của chính bản thân để đánh giá năng lực của người khác. Còn một thằng ngu sẽ phải dựa dẫm vào những địa vị, bằng cấp, học hàm để mà tuyển dụng nhau. Vậy thì chúng ta còn tiếp tay cho những thằng ngu làm cái gì? Hay chúng ta lại muốn tiếp tay cho những thằng tham ô, hối lộ?
Không muốn có bệnh thành tích, ta phải cắt bỏ thành tích. Với tư tưởng đó xét trong phạm vi nhà trường thành tích chính là điểm số. Đừng tạo ra những điểm số. Đi học mà không có điểm đương nhiên nghe có vẻ điên rồ. Nếu không dựa vào điểm thì lấy gì làm chỉ tiêu đánh giá. Với tôi điểm số có cũng được nhưng đừng quan trọng hóa nó. Điểm số thực chất chỉ là kết quả của một bài kiểm tra, mà ở trường, ngoài môn thể dục, thì một bài kiểm tra được định nghĩa là tập hợp những câu hỏi có tính hệ thống. Những câu hỏi này đặt ra luôn có sẵn đáp án, câu trả lời cố định để tính điểm. Người nào trả lời đúng vào cái đã có sẵn thì được điểm. Không trả lời đúng vào cái đã có sẵn, không điểm. Như vậy điểm số rõ ràng chỉ thể hiện năng lực ghi nhớ những thứ đã được học mà không nói lên được những năng lực khác, thậm chí không kiểm chứng được việc anh có hiểu những gì mà anh nhớ hay không. Và vì điểm số mà người ta sẽ tìm ra nhanh nhất câu trả lời có sẵn vào bài kiểm tra bao gồm các hình thức học tủ, học vẹt, và gian lận. Làm như thế này không hề mang tính nghiên cứu và sáng tạo. Nó đã và đang xảy ra ở hầu hết các môn trong trường học, ở các thái cực khác nhau. Thậm chí những môn khoa học tự nhiên, tưởng như nó đòi hỏi tư duy logic rất cao nhưng cũng đã trở thành những môn học thuộc lòng các công thức để mà áp dụng vào giải bài tập. Bây giờ anh không muốn học để thi, anh không muốn học thuộc bảng quy tắc lượng giác, rồi anh không làm được bài tập, cuối cùng anh lại bị đánh giá là yếu kém về tư duy. Thế thì quá mỉa mai và không đời nào tôi ủng hộ. Một khi đã có điểm người ta sẽ chỉ học vì điểm.
Hãy để cuộc đời cho điểm mỗi cá nhân, nâng tất cả lên cao rồi sẽ biết ai là người có đôi cánh.
Năng lực thì rất đa dạng. Trong xã hội có bao nhiêu hoạt động thì có bấy nhiêu loại năng lực. Nói một cách chung nhất, muốn đánh giá hãy nhìn sự tồn tại của cá nhân đó, ảnh hưởng sự tồn tại của cá nhân ấy đến xã hội và môi trường xung quanh. Nhưng ảnh hưởng đó là gì? Là công việc, là mọi hình thức tác động của họ lên đời sống xung quanh, thông qua quá trình sinh hoạt cá nhân và tương tác với tập thể, là giá trị của những sản phẩm họ tạo ra ở mọi lĩnh vực, từ vật thể đến cho phi vật thể. Sản phẩm có sự ảnh hưởng càng lớn có giá trị càng cao, không có ảnh hưởng là đồ vô dụng. Để trở thành một cá nhân có giá trị và có ích cho cộng đồng anh phải tạo ra các sản phẩm có giá trị. Mà những thứ có tầm ảnh hưởng không bao giờ là những thứ có sẵn bày ra cho ta thấy như đáp án trong bài kiểm tra.
Con người ta khác cỗ máy ở chỗ nào? Chúng ta lập trình cho một phần mềm toán học thì chiếc máy tính này có thể tính được mọi phép tính nằm trong phạm vi nó được khoanh vùng. Ta đưa vào càng nhiều khái niệm toán học, càng nhiều phương pháp giải cho phần mềm thì phạm vi hoạt động của nó càng rộng lớn. Nhưng đến phút cuối cùng nó vẫn chỉ là một chiếc máy tính không hơn không kém! Một công cụ lao động nô lệ cho con người! Đâu là sự khác biệt giữa một con người tự do và một cái máy nô lệ? Đó chính là khả năng đi tìm tòi khám phá những thứ mới mẻ mà không đợi ai viết ra cho mình. Thế mà thật là kỳ lạ! Từ khi nào mà những con số này đã quyết định cuộc đời tôi? Tôi không chọn học những thứ đó. Tôi không có nhu cầu đạt điểm cao những thứ đó. Rõ ràng là tôi đủ sáng suốt để nhận ra sự vô bổ của nó tác động tới vốn thời gian của mình như thế nào? Tôi muốn bước đi trên một xa lộ. Tại sao lại cứ lôi tôi chạy vào trong các con ngõ nhỏ để rồi phải vòng vèo mãi mới quay trở lại đường cái, khi lốp đã mòn và khi gót đã già nua?
Sẽ có những người lôi những tấm gương học tập ra mà nói. Người ta làm được thì không có lý gì chúng mày không làm được. Thứ nhất, những người làm được điều đó là số ít. Chúng ta không thể lấy số ít ra bắt số nhiều làm theo. Không thể lấy cái cá biệt đem áp dụng cho toàn thể. Con người ta sinh ra là khác nhau. Mục tiêu phấn đấu cũng khác nhau. Thứ hai, sự cố gắng đó thường có ở những con người tự nhận thấy rằng đó là lối thoát duy nhất để giúp cho họ vượt qua hoàn cảnh hiện tại mà không muốn sống mãi với nó. Thế còn nếu trước mặt họ có một màn hình máy tính thì rõ ràng có nhiều hơn một sự lựa chọn trong tay. Thật là vô lý khi chúng ta phải tốn thời gian vào việc vô ích. Thứ ba, không phải chúng ta không làm được. Chúng ta đều có thể làm được như những tấm gương kia bởi khả năng của con người là vô hạn. Thậm chí rơi vào hoàn cảnh càng ngặt nghèo khó khăn thì con người ta càng làm được những điều phi thường. Lịch sử và khoa học đã chứng minh được điều đó.
Đúng là không có lý gì mà chúng ta lại không làm được! Nhưng vì cái lý gì mà chúng ta phải làm cho bằng được? Học với cái kiểu này thì điểm cao cũng đâu có chứng minh được cái gì với thiên hạ? Ba cái điểm số với thành tích học tập chẳng bao giờ có thể nói lên được bộ não của một con người. Không nói đến chuyện anh có gian lận hay không! Nhưng giả sử với một người được điểm 9 toán bằng thực lực đi, khi được hỏi bản chất của đạo hàm là gì chưa chắc đã trả lời được trong khi vẫn làm được bài khảo sát hàm số nhanh như chớp.
Đó là thực trạng. Đó là phần lớn. Bởi học để thi nên giáo dục chỉ tạo ra những cái đầu chỉ biết làm theo những cái gì người ta cho mà không cần hiểu. Đó là những con người chỉ biết tính theo những công thức có sẵn được học để làm cho xong bài tập mà không bao giờ có thể trở thành người tìm được ra công thức. Nó thụ động là thế. Nó thiếu chủ động là thế. Đó là vì sao TS Phạm Anh Tuấn nói với lối dạy áp đặt nhồi sọ, học vẹt, học… thì trong trường hợp tốt nhất cũng chỉ cung ứng được cho xã hội những cá nhân giỏi chuyên môn thật đấy, song mang tư cách của kẻ nô lệ.
Giáo dục phải đem lại cho con người ta năng lực tự học, tự nghiên cứu. Không phải đem lại một mớ kiến thức, một đống đề luyện để mà đi thi. Thực chất người làm giáo dục cũng chỉ muốn thế hệ nối tiếp có được một vốn kiến thức vững vàng sâu rộng để đóng góp thật nhiều cho đất nước từ lĩnh vực kinh tế, chính trị cho đến khoa học kỹ thuật, nghệ thuật. Nhưng có lẽ cũng chính vì thế mà nó phát sinh tâm lý thừa còn hơn thiếu ở người viết sách chăng? Có lẽ chúng ta muốn học sinh có kiến thức toàn diện nhất ở mức có thể qua những quyển sách giáo khoa. Thừa thì đương nhiên là tốt hơn thiếu. Và kiến thức thì nó luôn thú vị theo nhiều cách. Nhưng chúng ta lại quên mất một điều rằng, phần thừa hãy để dành cho những người có hứng thú có đam mê. Khuyến khích thái độ ham tìm tòi học hỏi một cách tự giác, từ thiếu cho đến thừa, phải có một mức ở giữa dành cho tất cả mọi người. Một cái ngưỡng thực sự là cơ bản bao gồm những kiến thức, những kỹ năng, những lối sống mà ai cũng cần phải nắm vững trong cuộc sống này, bất kể anh chọn con đường nào để đi. Cơ bản không có nghĩa 1 + 1 = 2. Kết thúc một chương trình học cơ bản cũng phải đồng nghĩa với việc anh phải chứng minh anh là người văn minh, có văn hóa. Mà học hết lớp 12 hiện nay ra ngoài đường chưa chắc đã được gọi là có văn hóa đâu, tuy rằng người ta vẫn quan niệm học ở trường là học văn hóa. Và cơ bản cũng phải là học chắc kiến thức cơ bản chứ không phải là học những kiến thức không cơ bản một cách không đến nơi đến chốn. Học bao nhiêu tác phẩm văn học đỉnh cao rồi mà thỉnh thoảng vẫn thấy có người phải chữa lỗi chính tả rất ấu trĩ. Cái móng không chắc thì làm sao xây được nhà? Cuối cùng chẳng có gì ra hồn.
Mà thực sự là mâu thuẫn rất nhiều. Kiến thức thì mang tính hàn lâm lại đem đi kiểm tra học sinh một cách bắt buộc.Chính sự bắt buộc này nó lại khiến cho vẻ đẹp của tri thức nó trở nên xấu đi trong mắt rất nhiều người. Tôi sợ học toán, tôi ghét học văn, tôi không thích các môn tự nhiên, tôi chẳng ưa các môn xã hội. Các nhà văn nhà thơ quá cố nếu bây giờ còn sống hẳn phải xót xa khi thấy chính những đứa con tinh thần của mình chỉ vì do lối giáo dục gượng ép đã vô tình đẩy học sinh ra xa khỏi văn chương như thế nào! Tự tay chúng ta dập tắt tinh thần hiếu học khi khiến học sinh quay lưng với tri thức. Và như vậy học rất nhiều nhưng chẳng mấy ai thích học. Và như vậy thay vì ảo tưởng là nhân dân càng ngày càng chăm học thì nhân dân càng ngày càng lười học. Chúng ta bắt học sinh học tất cả, nếu không thi trượt sẽ không có bằng. Vai trò sức mạnh của bằng cấp trong xã hội ngày nay là nguyên nhân khiến cho người ta học để thi. Kiến thức nặng nề là nguyên nhân khiến cho người ta phải đối phó. Có người nói quá trình thi cử là một thử thách giúp các em rèn luyện ý chí nghị lực vượt qua khó khăn để trở thành người có ích cho gia đình và xã hội.
Nhầm to!
Thử thách nghĩa là phải chịu khó, chịu khổ. Học mà còn thấy khổ thì cái gì mới là không khổ? Người ta đi học là để giải quyết nỗi khổ, không phải để rước nó vào thân. Chúng ta hoàn toàn nhầm khi nhắc đi nhắc lại câu phải chịu khó. Tại sao lại phải chịu khó? Con người ta khi học phải thấy sướng. Phải thấy thích học như được tiếp thu tinh hoa bí kíp. Người ta phải thấy hạnh phúc khi được chiếm lĩnh tri thức. Ai còn nhớ ngày bé chúng ta cảm giác hào hứng vồ vập phấn khởi như thế nào khi được cầm trên tay cuốn sách quyển truyện mà bố mẹ mang về sau mỗi giờ đi làm? Càng lớn dần lên thì niềm ham thích tìm tòi hiểu biết nó đã mai một dần xuống. Chỉ vì đi học!
Hơn nữa một kỳ thi sẽ là rèn luyện ý chí nghị lực ở những người có đam mê. Còn những người không có đam mê sẽ là rèn luyện khả năng học thuộc lòng, học tủ, và sự luồn lách, dối trá. Cạnh tranh lành mạnh là chuyện phù phiếm. Đã là cạnh tranh thì không bao giờ có chuyện lành mạnh, nhất là khi chúng quá đông! Chính những kỳ thi góp phần chặn lối tương lai. Ai cũng phải cố bằng mọi cách để mà vượt qua! Tuy rằng một kỳ thi không nhiều thì ít cũng cho điểm một cái gì đó của người đi thi. Nhưng những nội dung thi mới là quan trọng thì vô bổ! Tốt nhất là nên bỏ đi. Vì ở đây tôi dùng từ hại não. Chính vì cái sự nhọc nhằn này nhiều người coi đỗ đại học là cái đích của cuộc đời. Đến khi đạt được rồi thì bắt đầu buông thả. Coi như là sự trả đũa cho 12 năm gò lưng trâu bò vô tội vạ. Chính chúng ta tự dồn mình vào thế bị động. Phải đối phó, dối trá, và lười biếng. Tất cả là để hướng đến một tương lai tốt đẹp. Nhưng hãy mở to mắt ra mà nhìn cái nền giáo dục nát bét dưới chân!
(Xem tiếp phân đoạn 2)
Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 3: Sự trăn trở của một kẻ lười biếng - Phân đoạn 2 Một Kẻ Lười Biếng

Nhân cách, giá trị của một con người có thể nói là được cấu thành bởi 2 yếu tố: tri thức và đạo đức. Nhà trường phải là cái nôi trau dồi và bồi dưỡng cả tri thức lẫn đạo đức cho học sinh. Bàn về đạo đức, thực sự không thể đổ hết lỗi cho gia đình khi một đứa trẻ tỏ ra vô lễ. Bởi trẻ em không có quyền chọn cha mẹ, may thì được nhờ, rủi thì đành chịu, cha mẹ không tốt, không dạy được con, nhà trường phải là nơi làm điều đó. Trong gia đình những thứ tình cảm tự nhiên như tình mẫu tử, tình phụ tử ta đều có thể tìm thấy được ở động vật bậc thấp. Nhà trường phải là nơi giúp các em được thành người. Đạo đức rất quan trọng.
Nếu như tri thức là một cỗ xe thì đạo đức là cái vô-lăng, nếu như tri thức là chiến mã thì đạo đức là dây cương. Với đạo đức, tri thức sẽ hướng thiện. Một người không có tri thức cùng lắm là gây hại một cách vô ý. Một người không có đạo đức thì cố ý hại người khác, thì tạt axit, thì tấn công bằng bom nguyên tử.
Nền tảng đạo đức được hình thành từ rất sớm, từ những năm tháng đầu đời và có khuynh hướng trở thành bản chất cố định, khó thay đổi. Chính vì vậy, giáo dục cho học sinh về đạo đức có tầm quan trọng quyết định số phận con người. Nhà trường có 1000 học sinh quyết định 1000 số phận. Và những số phận cá nhân sẽ quyết định số phận của một dân tộc. Một đứa trẻ hư chứng tỏ nhà trường đã thất bại, nhà trường thất bại thì cả dân tộc thất bại.
Việt Nam đứng thứ 13 trong số những nước vô cảm nhất thế giới. Tôi không quan tâm đến những lời ngụy biện để phủ nhận con số đó. Bởi một thực tế là văn hóa đạo đức xuống cấp đến mức nào cũng chẳng cần kể ra và cũng chẳng thể kể hết. Chúng ta hô hào báo chí đủ các kiểu nhưng hầu như không đem lại một kết quả gì ra hồn. Tất cả đều có nguyên nhân khởi phát từ giáo dục.

Bắt đầu mỗi năm học mới luôn có một cái bản mà giáo viên đọc cho học sinh chép vào vở, đó là bản nội quy nhà trường. Nội quy nhà trường luôn có mối quan hệ với các chuẩn mực văn hóa cơ bản, như là giữ gìn vệ sinh chung. Nhưng không nhiều người làm được đó bởi vì mối quan tâm của người đi dạy và đi học vẫn là điểm số. Mặt khác, nội quy thuộc về luật pháp, luật pháp phải đứng đằng sau đạo đức, khi nào đạo đức không thể cứu vớt được nữa thì luật pháp mới can thiệp. Chúng ta lại cứ thích kỷ luật và cấm đoán nhiều hơn là cảm hóa.
Nhìn thẳng vào mà nói, môn giáo dục công dân từ lâu đã trở thành một trong những môn kém được coi trọng nhất trong bảng điểm cùng với những môn như mỹ thuật, âm nhạc, thể dục, tin học, công nghệ, quân sự. Việc học nó chỉ mang tính hình thức và đối phó. Tôi nói như vậy không phải ủng hộ môn này sẽ thành môn trọng tâm để mà chúng ta thi đua nhau. Mà như vậy sẽ chỉ khiến cho học sinh khổ thêm. Điều quan trọng cần nhìn rõ là có học chăm như thế nào đi chăng nữa cũng không bao giờ là đủ. Bởi vì mặc dù đạo đức là thứ cũng được lý luận và ghi chép trong sách trong vở như bao nhiêu tri thức khác nhưng cách học lại hoàn toàn không giống nhau.
Nếu như tri thức được đọc hiểu và thực hành qua lý trí thì đạo đức chỉ có thể cảm nhận và biểu lộ qua trái tim. Để hình thành một con người đạo đức, không thể việc chỉ bắt người ta ngồi đọc ê a những đạo lý, những phần ghi nhớ cuối bài, không thể hiểu qua lý thuyết suông hay điểm 10 phẩy trung bình môn. Tất cả những thứ đó không hề có liên quan đến tiêu chí đạo đức trong con người ta, mà chỉ có nguy cơ biến họ thành những kẻ đạo đức giả.
Trong suy nghĩ của đại bộ phận hiện nay thì “đầu tiên là tiền đâu?”. Sống vì lợi ích bản thân, trục lợi, bất kể ảnh hưởng tới người khác. Giữa xã hội sống đầy lý tính này thì đạo đức chỉ là thứ gì đó mơ hồ và xa xỉ. Khi ta cho một thứ, lý trí sẽ bảo ta rằng có nên không? Liệu ta có được nhận lại được trả ơn điều gì không? Ta không tin rằng khi làm một việc tốt sẽ đem lại niềm vui và sự thanh thản trong tâm hồn. Về lý thuyết thì mơ hồ. Chỉ có trải nghiệm mới khiến ta thực sự hiểu đạo đức là gì. Vậy thì trách nhiệm cao cả của giáo viên là tìm ra con đường dẫn đến trái tim của học sinh, phải khơi gợi tình thương yêu giữa con người với con người, giữa con người với vạn vật, và thực sự là có nhiều hơn một con đường như thế!
Mấu chốt không phải ở môn giáo dục công dân hay môn đạo đức mà các môn như văn học, lịch sử và các môn nghệ thuật khác cũng là để nuôi dưỡng tâm hồn. Nhưng chúng ta không làm được. Bởi vì chưa có cảm tình gì với tác phẩm tác giả đã phải miễn cưỡng học thuộc lòng tiểu sử năm sinh năm mất của người ta, thậm chí là cả một bài dài. Các giá trị nhân văn nhân đạo rất khó đi vào lòng người khi chỉ nói suông, viết lên tự ca như những con vẹt. Lịch sử quá chi tiết, những bài học thừa thãi viết ra rập khuôn trong khi không truyền được tinh thần yêu nước đến cho học sinh.
Thời gian càng trôi đi thì càng khó nhìn lại, khó tưởng tượng, khó xúc động. Ở một người bình thường, những hình ảnh chủ quan do trí tưởng tượng mang lại bao giờ cũng yếu ớt và mờ nhạt hơn so với những phản ứng do các giác quan trực tiếp gây nên. Thế hệ đi sau không thể dễ dàng mà bồi hồi nhớ lại ký ức của những thế hệ đi trước. Trách làm sao được chúng nó chỉ nhìn thấy hàng hiệu, xe tay ga, đâu có biết được nước mắt của người mẹ già thời kháng chiến? Cho nên cứ chỉ đọc chép và nhai lại không thôi chưa thể giúp được các học sinh cảm nhận những gì đang được học. Và tâm hồn sẽ càng mai một đi khi những giá trị rất đẹp lại bị học thuộc lòng một cách vô cảm. Bản sắc dân tộc cũng từ đó mà rơi vào hố đen.
Tất cả nguyên nhân cũng chỉ vì tất cả đều cắm đầu vào giúp nhau vào đối phó những kỳ thi. Thầy giáo, cô giáo, những ngày đầu bước chân vào ngành sư phạm hẳn ai cũng muốn được cống hiến, muốn được đóng góp, muốn có thiên lương cao đẹp, muốn có lứa lứa học trò của mình dạy dỗ được khôn lớn nên người. Họ đã chọn cái nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý. Nhưng rồi thời gian lại trôi đi, cái lúc mà trời nắng chang chang, mồ hôi nhỏ giọt, con đeo trước mặt, vợ bám trên lưng lấy cái gì mà làm động lực? Tất cả sẽ mãi chỉ là viển vông khi lương của giáo viên vẫn còn thấp như vậy. Mà lương lậu lại là vấn đề của kinh tế. Kinh tế có vấn đề phần nhiều là do tham nhũng, mà những kể tham nhũng muốn đứng được ở vị trí có thể tham nhũng cũng phải ít nhất đã từng phải trải qua 12 năm giáo dục. Và thế là ta thấy vòng tuần hoàn này cứ luẩn quanh luẩn quẩn một cách thật ảm đạm, thảm hại và bế tắc.
Chúng ta học rất nhiều! Chúng ta học rất nhiều! Học từ vi mô cho đến vĩ mô. Học từ sao Thổ cho đến sao Kim nhưng chúng ta học rất ít về con người. Trí thông minh của con người được chia làm 8 loại hình: trí thông minh ngôn ngữ, trí thông minh cảm nhận không gian, trí thông minh cảm nhận âm nhạc, trí thông minh vận động cơ thể, trí thông minh tương tác giữa các cá nhân, trí thông minh cảm nhận thiên nhiên, trí thông minh nội tâm, trí thông minh logic toán. Trong khi những môn đang là trọng tâm như toán, lý, hóa nếu học chuẩn cũng chỉ giúp học sinh nâng cao trí thông minh logic toán. Để trở thành một người văn minh, văn hóa, có đạo đức, trước hết học sinh phải được trau dồi trí thông minh nội tâm, con người phải hiểu chính bản thân con người để có sự tự vấn, tự giằng xé trong tâm can, để vạch rõ đúng sai, trắng đen, thiện ác, để có thể trụ vững trong một xã hội với phần đông là những kẻ vô văn hóa, vô đạo đức.
Càng hiểu rõ bản thân hơn ta càng có đề kháng trước những thói hư tật xấu của người đời mà cái đó ở trường không có ai dạy. SGK chỉ quan tâm đến những con số và những con chữ. Cái khó của giáo dục không phải ở chỗ làm sao cho học sinh thi đỗ mà phải dạy sao cho học sinh nên người mới đúng.
Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 4: Sự trăn trở của một kẻ lười biếng - Phân đoạn 3 Một Kẻ Lười Biếng

Thử hỏi chúng ta đã làm được những gì cho quyền học tập của công dân? Nếu ta muốn họ được học những kiến thức đang chờ họ đằng sau cánh cửa ĐH thì ta phải bắt họ phải thi, phải chọi nhau mới được bước chân vào. Nhưng người ta không có nhu cầu học nhưng vẫn bắt người ta phải học ĐH mới được bước chân ra. Nói gì thì nói, học hỏi là một cái quyền không ai có thể tước đoạt. Loài người từ trước đến nay vẫn luôn đấu tranh cho quyền học tập. Nhưng dường như đâu đây trên trái đất này cần nhen lên một sự đấu tranh cho cái quyền được từ chối học tập.

Đừng hiểu nhầm! Tôi không hề ca ngợi hay cổ xúy cho tinh thần trốn học bỏ học. Thực sự, được dạy mà không học, từ chối học tập thực sự là một thái độ khác. Nhưng nếu mình phải học một cái gì đó mà trở thành ngu đi còn là cái tội nặng hơn. Kiến thức không có tội. Tội nằm ở đâu?

Chúng ta hãy coi quá trình học hỏi như một hoạt động thu hoạch. Ở đó mỗi người có một công cụ để thu hoạch kiến thức và một chiếc túi để đựng kiến thức. Ban đầu ai cũng giống như nhau. Nhưng sau một thời gian đào tạo người nào có cái máy gặt và cái bao tải thì có nhu cầu chọn thứ vĩ đại. Người nào có cái xẻng và cái túi ni lông thì chỉ có nhu cầu chọn thứ nhỏ nhặt vừa đủ. Lê Nin có nhu cầu ngồi ở nhà đọc sách triết học. Còn bạn hàng xóm của Lê Nin chỉ có nhu cầu học cách dùng súng để bắn chim. Nhu cầu mỗi người là khác nhau. Nhưng không thể trách người có ít hơn mà chì chiết họ. Cái công cụ thu hoạch đó chính là phương pháp tự học và cái túi đó chính là đại diện cho cái sự hứng thú tham lam của người ta. Giáo dục để giúp cho mỗi học sinh sở hữu những công cụ sắc bén nhất và một chiếc túi vô hạn định.


Đầu tiên là cái tội làm hỏng công cụ thu hoạch của học sinh. Với lối dạy theo kiểu giảng giải vô tình chúng ta tước đi quyền sử dụng công cụ thu hoạch của học sinh. Mà ngay cả việc chúng ta bao cấp, chúng ta phân phát, chúng ta chia đều, chúng ta chất đầy kiến thức khiến nó tắc lại. Giáo viên lúc nào cũng đúng, học sinh lúc nào cũng phải đồng ý. Như vậy giáo viên thì đưa ra cái lối mòn, còn học sinh thì lúc nào cũng tung tăng dắt tay nhau đi tiếp trên những vết xe, trong khi những cái mà chúng ta cần đấy là những sự đột phá, những tìm tòi và phát hiện mới. Cứ dạy học sinh như vậy thì bảo tại sao chúng không phát huy sáng tạo? Không phát huy được thành tựu khoa học nào chất lượng hơn các nước khác. Để rồi xuất hiện được một vài trường hợp ít ỏi thì lại tung hô lên lấy làm tự hào lắm.

Chúng ta có hàng trăm trường đại học, hàng chục nghìn tiến sĩ, hơn 9.000 giáo sư mà ít có sáng chế phát minh trong khi nông dân lại là người làm được điều đó. Đừng có đóng trại một bài học xuống đất rồi bắt học sinh nhai đi nhai lại như con vẹt. Đó không phải là học. Những lời văn hoa mỹ trau chuốt, các giá trị nghệ thuật ghi trong sách trong vở không phải do học sinh tự nghiệm ra mà được viết nên bởi những ông già. Cả nhân loại, cả nhân loại vẫn đang còn bước đi trên con đường tìm kiếm chân lý. Và những định luật tỏ ra vững chãi nhất vào giờ phút này cũng có thể được bổ sung, hoặc bị phủ nhận và hạ bệ trong nay mai. Chúng ta dựng lên những tượng đài để rồi cuối cùng nó chắn lối trong quá trình phát triển tư duy. Nó làm mụ mị đầu óc và đui mù kỹ năng phê phán. Thế nên mới phải nhắc lại rằng, đối với việc áp đặt, học vẹt, học nhồi sọ, học suông trong trường hợp tốt nhất cũng có thể cung ứng cho xã hội những cá nhân giỏi chuyên môn như những giáo sư, tiến sĩ kia thật đấy, song chỉ mang tư cách của kẻ nô lệ.

Vậy thì chúng ta cần phải làm gì?

Điều cần làm là dạy cho con người ta cách học, phương pháp tự học tập, nghiên cứu nói riêng, công cụ thu hoạch của học sinh. Bất kỳ tượng đài nào chúng ta dựng lên đều có quá trình phát triển của riêng họ. Nếu học văn thì phải được tư duy nghệ thuật như một nhà văn ngay từ thưở hồng hoang, nghĩa là được tự sáng tạo ra các sản phẩm nghệ thuật rồi từ đó rút ra kinh nghiệm chứ không phải học thuộc lời bình của người khác rồi ra trường chẳng ai làm nhà thơ nhà văn hay nhà phê bình. Nếu học vật lý phải biết được động cơ nào khiến cho nhà vật lý quan tâm tới vấn đề đó và cách thức làm ông ta suy nghĩ để tìm ra phương pháp kiểm nghiệm cho giả thiết mà ông ta đã đưa ra, chứ không phải học thuộc một đống công thức để rồi làm bài tập. Học cách suy nghĩ như những vĩ nhân, chúng ta hãy quan tâm tới cách làm hơn là quan tâm đến kết quả. Tôi nói điểm số có cũng như không là vì vậy.

Và đặc biệt, học sinh phải được quyền tranh luận với giáo viên về bất cứ vấn đề nào có liên quan tới bộ môn. Tôi không thích cảnh học sinh đặt câu hỏi ra thì giáo viên không trả lời được thì cứ chối quanh…. học trò. Lớp học là một tập thể. Hoạt động tập thể muốn đạt hiệu quả phải có sự lắng nghe, tiếp thu giữa các cá thể và giáo viên không phải là ngoại lệ. Chúng ta đều biết điều đó là tốt nhưng hình ảnh này lại ít khi có thể tìm thấy trên thực tế. Thứ nhất là vì tự ái của người dạy. Thứ hia là vì họ đã được phát triển trong một nền giáo dục thiếu tinh thần nghiên cứu và thừa tinh thần nhai lại.

Giáo viên cũng chỉ là sản phẩm của một nền giáo dục đi trước. Muốn có một xã hội dân chủ thì nhà trường phải dân chủ. Rèn luyện bản lĩnh là ở chỗ đó chứ không phải là các kỳ thi. Một giáo viên tìm kiếm điều gì ở học sinh của mình khi đứng trên bục giảng nhìn xuống phía dưới? Trong mắt giáo viên học sinh là gì? Là những người nối gót? Là những người ngồi im nghe giảng rồi sáng mai trả bài một cách trôi chảy? Là những người nhận kiến thức từ bài giảng của giáo viên rồi mai lại giảng lại những lời giảng đó cho con cháu, cho hậu thế? Không!

Nếu tôi là một giáo viên, một người có đam mê chân chính với bộ môn của mình tôi sẽ không coi học sinh của mình như vậy? Thay vào đó, tôi sẽ nhìn họ như những đồng nghiệp tương lai. Tôi coi học trò của mình là những người ngày một ngày hai đây thôi, chúng ta sẽ cùng ngồi với nhau và thảo luận về một vấn đề nào đó. Sự phủ định lẫn nhau là mấu chốt của quy luật phát triển. Một lớp học văn minh phải có sự trao đổi, xoay chiều giữa các luồng thông tin. Và để học sinh có thể trở thành một người đồng nghiệp tương lai như chúng ta hình dung cũng đồng nghĩa với việc phải giúp cho những học sinh đó biết cách tự học với một niềm hứng thú của riêng mình. Từ đó ta suy ra cái … thứ hai. Khi đã có một công cụ sắc bén, biết cách tự học, người ta mới có hứng học. Khi đã có hứng với ít nhất một môn anh đã được coi là hiếu học và không có để sự hiếu học đó vươn ra các bộ môn còn lại vì kiến thức nó liên quan đến nhau và chiếc túi kia trở thành không đáy cũng là nhờ như vậy. Và đó là bí quyết.

Con người ta sinh ra là để học. Tò mò là bản chất của con người. Hiếu học là cái tạo hóa ban cho mỗi người. Chúng ta đi ngược lại quy luật của tạo hóa. Chúng ta khiến cho học sinh sợ học. Chúng ta khiến cho phụ huynh sợ học. Chúng ta khiến cho ai ai cũng muốn nghỉ học. Chúng ta dập tắt cái lòng tham tốt đẹp duy nhất đó đi. Và chúng ta thất bại. Con người mà không hiểu chính bản thân con người thì nghỉ đi, đừng làm giáo dục nữa.

Học, học nữa, học mãi. Chưa thấy một mẫu người đáng kính nào không ca ngợi việc học. Ta thấy được điều đó qua rất nhiều danh ngôn thành ngữ tục ngữ ca dao ca ngợi việc học. Nhưng một điều hiển nhiên, đó là sự học của họ không phải do ai thúc ép, không phải vì điểm số hay thi thố. Học vì họ muốn học, muốn biết, muốn vận dụng. Họ say mê trước vẻ đẹp của tri thức. Họ học với một niềm đam mê. Và tôi rất ca ngợi cái việc học như vậy. Và một nguyên lý muôn đời là học hỏi phải dựa trên tinh thần tự giác. Sự chủ động của người đi học là nền tảng. Phải có người khát khao tri thức và đi tìm người có thể truyền những tri thức ấy cho họ thì mối quan hệ thầy trò mới được hình thành. Chúng ta lại thích lấy các kỳ thi và kiểm tra ra phải ép người khác họ thế nọ, thật là khủng khiếp.

Việc ép học dưới mọi hình thức chỉ vô tình khiến quá trình nô lệ hóa diễn ra dễ dàng hơn. Ở phương diện thể xác, anh có thể ép một người ngồi xuống đọc quyển sách mà anh đặt trên bàn. Nhưng ở phương diện trí tuệ, anh sẽ không bao giờ tác động lên người đọc những tri thức được ghi trong quyển sách đó. Sự tiếp thu mới thực là bản chất của học hỏi, và nó phụ thuộc vào tinh thần làm việc, tinh thần tự giác của mỗi người học. Học để ngày mai kiểm tra không phải tự giác. Tự giác phải luôn đi cùng hứng thú, Anhxtanh đã nói. Giữa ý thức trách nhiệm và niềm hứng thú thì niềm hứng thú tốt hơn cả. Chỉ có hứng thú mới mang lại kết quả cao nhất, không có hứng thú không thể làm được điều gì hơn người.

Và làm thế nào để có hứng thú? Thứ ánh sáng đẹp đẽ của tri thức sẽ mất đi bởi chính một người mà chính ta tạo ra. Vì thế phải soạn sách đúng. Loại bỏ được gì thì bỏ. Đặc biệt là thi cử. Và phần còn lại, phụ thuộc vào phương pháp giảng dạy của giáo viên.

Một nhà giáo vĩ đại không phải là người có vốn hiểu biết sâu rộng nhất mà là người truyền được nhiều cảm hứng và tình yêu kiến thức nhất đến cho học sinh. Tuy nhiên không phải lúc nào cũng có thể đặt niềm tin vào tính tự giác của người khác. Bởi vì con người ta thường ham chơi hơn ham học. Nhưng điều đặc biệt là cả khi chơi con người ta cũng học được nhiều thứ. Một khi đã có sự vận động tương tác với thế giới xung quanh thì qua quá trình nhận thức bộ não con người luôn thu được những kinh nghiệm và những kinh nghiệm này chính là kiến thức. Khi chúng ta lưu trữ lại cũng là bổ sung vào kho tàng kiến thức của nhân loại.

Tri thức vô biên muôn hình vạn dạng. Từ những kinh nghiệm trong đời sống thường nhật cho đến những chân lý cao cả, kiến thức … Là cách chế tác công cụ lao động của người tiền sử. Là kinh nghiệm thả diều của một thằng bé chăn trâu. Là huy động nội công của một võ sư. Là bí quyết để có bàn tay điêu luyện của một người nghệ sĩ. Là công thức nêm nếm cho một món ăn ngon. Hay thậm chí là những mánh khóe thủ đoạn lừa đảo của bọn tội phạm, biết để mà đề phòng. Chơi game, nghe nhạc cũng học được. Đá bóng xem phim cũng học được. Điều quan trọng là chắt lọc bao nhiêu kiến thức từ những phút giải trí và ứng dụng nó vào cuộc sống như thế nào! Và đôi khi những kinh nghiệm này tỏ ra có ích hơn những gì được học trên trường, lớp.

Ví dụ như khi ta xem một bộ phim nước ngoài, trước hết ta biết được văn hóa của họ. Rồi ta được chiêm ngưỡng những địa danh mà không cần đặt chân tới, đó là các kiến thức địa lý. Rồi ta lại được lắng nghe tiếng phát âm từ người bản địa chứ không phải từ giáo viên, đó là kiến thức ngoại ngữ. Rồi còn tùy câu chuyện kể mà ta học được kiến thức được lồng ghép trong đó. Ví dụ như phim khoa học viễn tưởng. Nếu có năng khiếu ta lại học được góc quay, biên tập, diễn xuất. Chưa kể là nó làm giàu tâm hồn, trí tưởng tượng của ta cùng với những giá trị nhân văn cao cả.

Cái phân biệt giữa chơi và học là một quan niệm rất sai lầm. Học mà cứ nghĩ phải ra học thì tự ta biến việc học thành một cái gì đó khác biệt với những công việc khác. Khi đọc sách ta không nên nghĩ mình đang học, điều đó chỉ khiến ta thấy mình buồn ngủ và khó tiếp thu hơn. Ta cần tự tạo cho mình hứng thú, hoặc chọn những cuốn sách mà ta thấy mình hứng thú, và từ đó sẽ đem lại cảm hứng chân trời kiến thức. Thế nên đôi khi học cũng chỉ là một hình thức giải trí văn minh.

Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 5: Sự trăn trở của một kẻ lười biếng - Phân đoạn 4 Một Kẻ Lười Biếng

Chúng ta đang tiến đến phương pháp dạy tích hợp. Một trào lưu dạy học phổ biến trên thế giới. Nó thúc đẩy tính tư duy hệ thống hay tư duy cơ giới trong thời đại này. Ví dụ tích hợp những nội dung về lịch sử, địa lý, về giáo dục công dân vào trong cùng một hoạt động để học sinh thấy rõ mối liên hệ then chốt giữa chúng và có một cái nhìn bao quát tổng hợp. Vậy thì thử ngô nghê mà nghĩ, tại sao chúng ta lại không tích hợp luôn cả giáo dục với giải trí? Nói nôm na là anh biến chơi thành học, học thành chơi.

Vì sao lại nghĩ như vậy? Vì tuy con người ta ham chơi hơn ham học nhưng ai sinh ra cũng tò mò về thế giới xung quanh. Ta hãy lợi dụng tâm lý đó khơi gợi niềm vui khám phá và khả năng tự học của học sinh.

Thử tưởng tượng ngài giáo dục và ngài giải trí bắt tay nhau sẽ như thế nào? Thay vì những sản phẩm vụ lợi nhố nhăng rẻ tiền như hiện nay thì chí ít nền điện ảnh nước nhà cũng phải đẻ ra những bộ phim đầy tính nhân văn và bản sắc dân tộc. Nếu không lấy được nước mắt của khán giả với hình ảnh của ngày giải phóng thì ít ra cũng khiến người xem tự hào về bắp chân của ông Thánh Gióng. Rồi những trò chơi mang tính giáo dục sẽ ra đời. Giả sử tôi có thể học hóa một cách hứng thú khi nhập vào góc nhìn thứ nhất của một tiến sĩ hóa học trong một tựa phim phiêu lưu mang phong cách đánh đố chẳng hạn? Tôi sẽ góp nhặt các chất trên đường đi, chế những hợp chất với những công dụng khác nhau để đánh bại kẻ thù. Đại khái cốt truyện xuất sắc vào. Nó là thiên đường với những ai không thích học hóa và các môn khác nữa.

Dù chỉ là một phút mơ mộng thôi nhưng chúng ta có quyền mơ và thực hiện nó. Đâu phải chỉ có giáo dục mới mang vai trò của giáo dục để rồi những đứa trẻ, ngay cả những đứa trẻ cũng lao vào đọc vanh vách những phản ứng của hóa học, cũng có thể nói chuyện với nhau về quá trình phiên mã, dịch mã của DNA thay vì tốn tiền nạp thẻ chơi game online.

Nghệ thuật ở đây, để cho ai thấy rằng môn học nào cũng thật là đẹp. Vẻ đẹp của nó không nằm ở những thứ nhạt nhẽo học trên trường lớp. Vẻ đẹp đến đâu phụ thuộc vào trí tưởng tượng của mỗi người và một yếu tố khác không thể không kể đến đó là niềm đam mê. Chính niềm đam mê! Chính đam mê sẽ quyết định sức mạnh của trí thức đối với sức mạnh thành công trong cuộc đời của mỗi con người. Hai người được tiếp thu một lượng kiến thức như nhau nhưng người có đam mê hơn sẽ thành công hơn người còn lại.


Có một đức tính mà từ cổ chí kim nhân loại vẫn ca ngợi, đó là chăm chỉ cần cù, có công mài sắt có ngày nên kim, trên bước đường thành công không có dấu chân của kẻ lười biếng… Bản thân tôi cho rằng, những kinh nghiệm trên được đúc kết từ những con người thành công bằng niềm đam mê của họ. Chăm chỉ cần cù, nghe có vẻ mệt nhọc và dễ nản lòng với những ai vốn có tính lười biếng nhưng ở một người có đam mê cháy bỏng thì chăm chỉ cần cù chẳng phải điều gì quá to tát. Bởi một đam mê đích thực sẽ thúc đẩy ta làm đi làm lại công việc cho đến lúc thỏa mãn và đạt được kết quả mong muốn. Một người họa sĩ miệt mài vẽ mà hai từ chăm chỉ cần cù có thể không xuất hiện trong đầu. Người ta có thể nhìn vào nhà sinh học tương lai đang cặm cụi nghiên cứu cây đậu Hà Lan mà bảo người đó chăm chỉ cần cù lắm. Nhưng thực sự thì anh ta không cảm thấy vậy. Những con người say mê đó chỉ cảm thấy mình đang sống, sống đúng với bản thân mình, sống như mình sinh ra là để làm việc đó. Và hai từ chăm chỉ cần cù được đúc kết sau khi người ta nhìn lại cuộc đời mình. Có thể một người lười biếng trong một việc khác nhưng một khi đã động đến chuyên môn thì anh coi chừng.

Nhân đây ta mở ngoặc đơn một chút để bàn về sự lười biếng. Lười biếng có nhiều hình thái. Nhiều kiểu lười khác nhau. Lười biếng – không quan tâm. Lười biếng – quá tự tin. Lười biếng – thái độ chống đối. Hay lười vì quá chăm làm việc khác. Trong một kẻ lười biếng tồn tại nhiều dạng lười khác nhau. Có những cái lười này lấn át cái lười kia. Một nhà thơ tiềm năng đang bận nghiên cứu lý luận văn học có thể bị quy là lười vì không chịu làm bài tập tích phân. Một triết gia khi đang ngồi yên suy ngẫm có thể bị quy là lười vận động. Trong sự lao động vô hình có sự lao động hữu hình. Thế nên không phải sự lười biếng lúc nào cũng là xấu. Ở bên cạnh vô vàn các mặt tiêu cực của nó thì đôi khi lười biếng là tiền đề của chăm chỉ. Cũng giống như mối quan hệ giữa chơi và học. Thế nên nói một cách cực đoan, kẻ sở hữu sự lười biếng xấu xí nhất lại là kẻ không có lấy cho mình một niềm đam mê, tồn tại như một thứ đất đá vô tri vô giác.

Một lý do nữa vì sao tôi đề cao niềm đam mê đến như thế. Đó là vì đam mê thường đi cùng với đạo đức nghề nghiệp. Đam mê đích thực sẽ khiến ta trân trọng, thành tâm, nghiêm túc với công việc của mình như một lễ nghi thiêng liêng. Một nhà giáo yêu nghề sẽ không bao giờ mở lớp chỉ để lấy tiền của học sinh, có một người học thôi, vẫn dạy. Một bác sĩ yêu nghề dẫu đến trăm ca dồn dập cũng không đành lòng bỏ mặc một bệnh nhân. Một nhạc sĩ yêu nghề không bao giờ chấp nhận đạo nhạc. Và một game thủ đích thực thì một chỉ sản phẩm của họ…

Loại trừ những sở thích bệnh hoạn của một số kẻ thì hầu như mọi đam mê đều có tính hướng thiện. Thử tưởng tượng ra một xã hội với những con người hăng hái nhất, tận tụy nhất, nhiệt huyết nhất. Mỗi người đều có một mối quan tâm riêng, một mục tiêu riêng để theo đuổi, một lĩnh vực riêng để cống hiến. Và khi ai cũng được phát huy hết khả năng của mình thì khung cảnh sẽ tốt đẹp hơn hiện nay rất nhiều. Nhìn vào một đứa trẻ lông bông ngỗ nghịch ngoài đường ta nhìn thấy một tên trộm cắp tương lai hay nhìn thấy một viên ngọc nằm sâu trong bùn lầy chưa được tỏa sáng? Liệu có đam mê chân chính với bộ môn nào đó có thể kéo đứa trẻ ra xa khỏi những tệ nạn và đưa nó đến đỉnh của vinh quang?

Có nhiều người cho rằng đam mê gì thì đam mê vẫn phải kiếm tiền để nuôi bản thân trước đã. Đại khái là có thực với vực được đạo. Tôi không phủ nhận. Nhưng vì sao lại như vậy? Là bởi vì khi đang còn được người khác nuôi thì anh lại không được tạo điều kiện để theo đuổi. Như tôi đã nói, ở tuổi 14, 15, thậm chí là nhỏ hơn nhiều người đã xác định được mục tiêu rõ ràng về tương lai. Nếu bỏ ra ba năm trời ngồi học những kiến thức mà ta thấy trong đó hầu hết không có ích cho bản thân và tương lai của mình thì chẳng phải quá phí phạm? Không chỉ phí thời gian mà còn phí cả tuổi trẻ. Tuổi 17 bẻ gãy sừng trâu mà chẳng làm được gì cho đời. Hãy tưởng tượng ra cái biên giới song song với chúng ta khi cái bản sao kia của ta đã tiến được rất xa bằng cách dám chọn lối đi của riêng mình và được tạo điều kiện học hỏi những thứ mà họ yêu thích. Cái bản sao ấy có lẽ đã trở thành một cao thủ ở lĩnh vực nào đó, thậm chí không còn ăn bám nữa mà đã kiếm được những đồng tiền chân chính bằng khả năng của mình. Còn chúng ta thì không.

Đương nhiên sẽ có những người không có niềm tin vào đam mê. Có thể họ đã thất bại. Và họ thuyết phục người khác đừng theo đuổi đam mê vì sẽ gánh hậu quả như họ. Đương nhiên họ sẽ nhắc đến những con người làm việc quần quật ngày đêm để nhọc nhằn kiếm sống với công việc không hề dễ chịu và thích thú chút nào. Vậy thì phải mở ngoặc đơn một chút. Ta thấy ở khắp mọi nơi, từ trong nhà ra ngoài phố người có đam mê thì ít mà người không có đam mê thì nhiều. Người yêu quý công việc của mình thì ít mà người sẵn sàng nghỉ việc nếu có ai một ai đó đứng ra đảm bảo cho họ miếng ăn hàng ngày thì nhiều. Và cái đám đông đó có thể nói, đành phải nói rằng, ngoài sự bất cập từ chính bản thân họ ra thì họ cũng là nạn nhân của những bất cập trong xã hội. Mà những sự bất cập trong xã hội được sinh ra bởi những kẻ thiếu tri thức, thiếu đạo đức và thiếu nhiệt huyết. Giáo dục hiện nay không gì khác hơn sẽ đào tạo ra thêm những kẻ thiếu tri thức, thiếu đạo đức, thiếu nhiệt huyết.

Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 6: Sự trăn trở của một kẻ lười biếng - Phân đoạn 5 Một Kẻ Lười Biếng

Những thành công cá nhân làm nên sức mạnh của tập thể, đó chẳng phải là điều mà bất kỳ dân tộc nào cũng hướng tới? Những thành công chân chính chỉ có thể sinh ra từ nghị lực và đam mê chân chính. Thế nhưng nhìn thấy nhiều người không một ước mơ, không có đam mê nào trong cuộc sống, thi đại học thường là chọn khối vừa sức trước khi chọn trường. Không ít chúng ta chỉ cố gắng lay lắt trước các kỳ thi còn nghề nghiệp tương lai là chưa bàn tới, và nếu chọn trường cũng chỉ cố gắng đừng để bị thất nghiệp. Đương nhiên thì ai cũng có công ăn việc làm ổn định nhưng có câu của Khổng Tử mà chúng ta nên nhớ, hãy chọn công việc mà bạn yêu mến và bạn sẽ không phải làm việc một ngày nào cả. Steve Job, ông trùm công nghệ đã thay đổi cả thế giới với quả táo cắn dở cũng đã nói, khi bạn làm một công việc mà bạn yêu thích hoặc thực sự quan tâm tới bạn không cần một ai bên cạnh để thúc ép để thúc đẩy, bởi chính cái viễn cảnh về thứ ấy sẽ kéo bạn đi. Nhưng mà nhiều người không có điều để họ quan tâm. Họ không thể xây dựng được cái viễn cảnh cho bản thân và luôn phải bị thúc ép. Điều quan trọng cần nhìn rõ ở đây là người có lỗi không hoàn toàn là họ. Ta trồng cây nhưng lại nhét nó vào trong một cái lọ rồi đóng nắp lại thì không thể nào lớn nổi.

Đam mê thường bắt nguồn từ những việc nhận thức được những gì trong ta đã có đã biết và phải hứng thú với nó. Ta thấy mình hát hay muốn làm ca sĩ. Thấy mình giỏi lắp ráp thì thích làm kỹ sư. Thích kể chuyện thì muốn làm nhà văn. Chúng ta khi còn bé đều sở hữu những sự tò mò, sự sáng tạo, sức tưởng tượng phong phú của mình với những năng khiếu nhất định. Có thể bạn đã từng thể hiện khả năng về nghệ thuật, năng khiếu quan sát, xã hội, cơ khí, vật lý, thể thao hay thậm chí là cả năng lực tâm linh. Với những ai nghĩ rằng tạo hóa đã ban cho mình số phận của một kẻ bất tài hãy nhìn lại xem liệu có phải thế không? Hay là đã từng có năng lực nhưng đã bị thui chột, không được tạo điều kiện để phát triển. Chúng ta có nhiều hơn những gì đang có. Chúng ta làm được nhiều hơn là ngồi vùi mặt làm bài tập vô bổ ngày này qua ngày khác. Chúng ta là những người có tài!


Nói nhiều về đam mê như vậy là để thấy một cái tội nữa của giáo dục đó là nhét con người ta vào trong cái lọ! Đất nước này không thiếu nhân tài. Thế nhưng những bộ óc độc lập lại đang dần bị nô lệ hóa. Con người ta sinh ra là khác nhau nhưng ai cũng phải phát triển theo cùng một hướng giống nhau, do bố không muốn con trai học nhạc, do mẹ không muốn con gái học nhảy, do không ai tin vào những giấc mơ kỳ bí và khả năng tiên đoán của một đứa trẻ. Và đến khi chúng nó đi học nhà trường cũng không làm được gì hơn là đẩy tất cả vào chung một dòng sông rác.

Lựa chọn ở đâu? Tôi không nhìn thấy lựa chọn ở đâu cả! Bởi những định kiến lớn đến nỗi nhắm mắt cũng thấy. Những định kiến từ đâu mà ra? Từ đâu mà người ta muốn con mình phải vào đại học? Từ đâu mà người ta cứ muốn con mình phải vào THPT? Tại sao nó lại thành một thứ phong trào để a dua nhau một cách mù quáng? Biết là không thích, biết là không phù hợp, biết là không có khả năng vẫn cứ cố mà lao theo. Mấy ai chọn trường nghề? Mấy ai chọn TCCN? Mà cố cho bằng được để vào THPT và vào được đại học.

Từ bao giờ chúng ta cứ nhìn vào cái mác trường để đánh giá năng lực và xét đoán tương lai của người khác? Ta nghĩ rằng điểm chuẩn tỉ lệ thuận với thành công trong tương lai, tỉ lệ thuận với lượng tiền ổn định kiếm được trong tương lai. Đối với những ai tự mình định hướng thì có thể là như vậy. Còn nếu không thì sớm muộn anh sẽ cảm thấy mình bị lạc long bởi bản thân cũng chỉ là kẻ chạy theo trào lưu không hơn không kém, một thứ trào lưu bằng lời hứa hẹn tiền tài viển vông do cái thương hiệu dấy lên mà không biết nhìn vào sở trường và khát vọng của bản thân, nếu như vậy thì không còn bằng một người học nghề từ năm 15 tuổi.

Tại sao hầu như ai cũng nghĩ rằng đại học là con đường duy nhất để tiến thân cũng như THPT là con đường duy nhất để lên đại học? Quan niệm như vậy dẫn đến hệ quả tất yếu đó là thiếu hụt nguồn nhân lực về cả số lượng lẫn chất lượng như hiện nay. Bây giờ chúng ta hãy bắt đầu cố gắng tuyên truyền vận động thay đổi quan niệm phụ huynh học sinh?

Vô ích! Người làm giáo dục không thay đổi suy nghĩ thì làm sao người được giáo dục thay đổi quan điểm? Lúc nào ta cũng nghe những ngôn từ mang đầy tính phân biệt: năng lực học tập khá trở lên, năng lực học tập trung bình trở xuống, trượt cái này thì phải vào cái kia, không đủ điều kiện học cao thì đành học thấp…, rất nhiều, rất nhiều! Những thứ đó chẳng phải do người làm giáo dục viết ra hay sao? Chúng ta phân biệt kín đáo, phân chia cao thấp, tạo nên những thứ đẳng cấp cao thấp khác nhau. Phụ huynh nào chẳng muốn con mình học giỏi, học cao? Đứa con nào chẳng muốn làm cho cha mẹ tự hào? Như vậy vô hình trung tự chúng ta dồn ép nhau để cố bằng được vào những môi trường được gọi là cao cấp hơn, được dành cho những ai thông minh hơn. Trình độ chỉ có thể xét trong một chuyên môn nhất định. Ở trường học, xếp loại học lực là chuyện phù phiếm. Khả năng của con người không hề gói gọn trong khoàng chục cái môn ở trường. Thế nhưng điểm số của chúng, những giá trị hão huyền buộc con người ta phải tốn thời gian chạy theo chỉ để mong một tương lai sán lạn, để tránh khỏi những định kiến, dè bỉu của xã hôi.

Vậy căn nguyên? Chính là sự phán xét thiếu công minh, thiếu thực tế mà một lần nữa điểm số là một công cụ. Muốn xóa bỏ định kiến ta phải xóa bỏ ranh giới phân biệt đó. Muốn không có thành tích, ta phải lọc bỏ thành tích. Chúng ta không nói lên được mục đích của những cuốn sách giáo khoa phổ thông. Thậm chí xét lẻ tẻ từng môn học thôi chúng ta cũng không thể nói được mục đích của môn toán là củng cố tư duy logic hay đào tạo những nhà toán học tương lai hay để sản xuất máy tính? Mục đích của môn văn là để làm giàu tâm hồn hay để đào tạo những nhà văn nhà thơ nhà phê bình hay để sản xuất máy ghi âm? Và cả các môn khác nữa, chúng ta không thể nói lên được mục đích của nó.

Như vậy rõ ràng chúng ta cũng không thể nói lên được mục đích đào tạo của cấp THPT và có lẽ thậm chí là cấp I, cấp II. Và thật vô lý từ trước đến nay chúng ta vẫn cứ đi học mà chẳng biết mục đích của mình. Nếu muốn đào tạo những nhà vật lý học tại sao lại cứ thi tốt nghiệp lịch sử? Cái gì cũng đáng để học nhưng không phải cái gì cũng cần để thi. Tất cả chúng ta sớm muộn rồi ai ai cũng phải có một cái nghề. Nếu như việc đi học không giúp cho được tất cả nên người, không giúp cho được tất cả thành người có văn hóa thì nó ắt phải giúp cho người ta có được một kỹ năng kiếm sống, một cái nghề. Những trường nghề đáp ứng được tiêu chuẩn đó.

Thế còn THPT, ai biết? Có thể anh học nhiều hơn, anh lắm chữ hơn nhưng anh đóng góp được bao nhiêu? Những chữ nghĩa đó có vai trò gì với những nghề sau này anh làm? Ai biết? Nói trắng ra chúng ta không có sự lựa chọn. Vẫn muốn theo đuổi đam mê nhưng không thể mạo hiểm chọn trường nghề. Bởi những định kiến cũng sinh ra từ chính bất cập của các trường nghề. Nếu các trường đó có chất lượng thì đã tạo được chỗ đứng trong mắt mọi người. Cái này tôi không thể nói nhiều, để nhường cho những chiến sĩ dạy và học nghề cảm thấy bức xúc.

Thế còn xét THTP, với những sự lựa chọn nào được bày ra? Trước mắt nó được quanh đi quẩn lại với những ban tự nhiên, ban cơ bản, ban xã hội. Tất cả những sự lựa chọn đó nó chỉ nằm trong phạm vi đưa chúng ta lên vị trí của những nhà lý thuyết học mà lý thuyết chỉ mãi là lý thuyết mà thôi. Thế còn tôi muốn học những thứ khác thì sao? Những kỹ năng như kịch, âm nhạc, nghệ thuật, tranh luận, phát biểu trước công chúng, rồi những hoạt động thể thao cá nhân đồng đội, tất cả những thứ giúp cho học sinh phát triển kỹ năng lãnh đạo và tổ chức cũng như sự tự tin và tính tự lập nó nằm ở đâu trong chương trình học của Việt Nam? Một người nằm lăn ra đường thì có 10 người chạy ra xem trong đó có đến 9 người không biết thao tác sơ cứu.

Chẳng nhẽ buổi sáng tôi đi học những thứ vô bổ trên lớp, buổi chiều tôi đi học thêm để đảm bảo cho những thứ vô bổ, để rồi buổi tối tôi làm bài tập vô bổ, để rồi thời gian dành cho đam mê, dành cho năng khiếu, để cho những kỹ năng cần thiết và có ích trong cuộc sống thì chỉ có thể là những khe trống giữa các buổi vô bổ. Như vậy tuổi xanh của tôi có bị lãng phí không? Học hành như thế thì tôi có tổn thọ hay không? Chẳng lẽ phải đợi đến đại học mới tạm gọi là tự do để có những kỹ năng mình cần? Vậy thì rõ ràng bây giờ đang rất cấp bách để chúng ta phải hình thành một hệ thống giáo dục hoàn toàn mới. Như Lưu Quang Vũ đã nói, có những cái sai không thể sửa được; chắp vá, gượng ép chỉ càng làm sai thêm. Chỉ còn cách là đừng làm sai nữa hoặc bù lại bằng một việc đúng khác.

Khi tôi đọc báo thấy có nhiều người quan tâm đến giáo dục và họ cũng đưa ra những ý kiến đa chiều. Thế nhưng phần lớn tuy nhiệt huyết nhưng không nhìn thấy ủ bệnh ở quả tim, cứ đi tìm đâu đâu ở các cái mao mạch. Vấn đề của bộ não mà cứ nhấc lên đặt xuống với mấy cái đốt ngón tay. Trong khi đó chỉ có một số ít các cao nhân là có đôi mắt tinh tường xoáy sâu vào cái cốt lõi, đó là ai? Đó là GS Hồ Ngọc Đại, hiệu trưởng trường Thực nghiệm, đó là nhà giáo Phạm Toàn với nhóm Cánh Buồm đang thực hiện bộ giáo khoa mới, đó là GS Hoàng Tụy, GS Chu Hảo, nhà văn Nguyên Ngọc, TS Phạm Anh Tuấn và những người khác. Thế nhưng tôi nhìn mãi, nhìn mãi cũng chỉ thấy người giỏi ở trên mặt báo. Rời mắt ra thì khung cảnh vẫn ảm đạm, thạm hại, bế tắc và thê lương như thường. Tất cả những mái đầu bạc trắng vẫn chỉ như đứng cạnh nhau trên một cái đường tròn, đổ dồn mắt vào bên trong, không tài nào với tay nổi vào cái tâm I của đường tròn đó. Tôi tự hỏi vị trí trung tâm đó là của ai? Làm thế nào để nó nhúc nhích đây? Và đến bao giờ thì cái vòng tròn kia mới được lăn bánh?

Nếu như các ngành công nông nghiệp khác đều tạo ra sản phẩm là hàng hóa thì sản phẩm của ngành giáo dục là con người. Sản phẩm được định nghĩa là gì? Là kết quả của một quá trình tập hợp những hoạt động liên quan đến nhau và tương tác lẫn nhau để biết đầu vào thành đầu ra, input – output. Tôi gọi học sinh là một loại sản phẩm đặc biệt và giáo dục là một quy trình đặc biệt. Hãy xem chúng ta nhìn nhận thế nào về cái quá trình đó?

Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 7: Sự trăn trở của một kẻ lười biếng - Phân đoạn 6 Một Kẻ Lười Biếng

Ta vẫn thấy những kiểu đánh đồng xếp loại học lực với xếp loại hạnh kiểm. Một học sinh ngoan xứng đáng được nhận hạnh kiểm tốt nhưng nếu học lực yếu thì điều đó sẽ không xảy ra. Vì sao vậy? Vì sao không thuộc bài, không làm bài tập người học bị coi là một hình thức vô trách nhiệm? Vậy chúng ta lại quy về câu hỏi tại sao việc học lại được coi là có ý thức, có trách nhiệm? Điều này thể hiện rằng chúng ta coi học là cái trách nhiệm, nghĩa vụ của con cái, của học sinh. Nghiễm nhiên chúng ta đã coi nó như một thứ thủ tục bắt buộc trong hành chính sống, và bằng cái lối suy nghĩ như vậy chúng ta chờ đợi một chứng nhận, một cái chứng nhận ở đầu ra thay vì qua tâm sen.

Điều gì đã thay đổi?

Chúng ta cứ nói phải cố mà học đi con ạ, cố mà học cho xong đi con ạ rồi mai sau mày muốn làm gì thì làm. Sao tất cả ai ai cũng khổ sở như thế? Suốt bao năm không biết có bao nhiêu cuộc đời, bao nhiêu tuổi thanh xuân bị thẳng tay ném một cách không thương tiếc vào cái máy nghiền tàn bạo của thi cử? Kiến thức vô bổ dẫn đến hàng vạn hành động vô nghĩa. Bày ra thi cử rồi lại bán sách hướng dẫn ôn thi. Có vô nghĩa hay không? Rõ ràng chỉ đối phó là giỏi. Rồi thì đủ các loại học thêm, đủ các loại lò luyện thi mọc lên. Tất cả toàn là những hành động vô nghĩa, bòn rút sức khỏe, thời gian, tiền bạc lẫn nhau. Suốt bao nhiêu năm cố mà học đã trở thành một hệ tư tưởng chây lì trong đầu của cả thế hệ già trẻ lớn bé.

Cố mà học! Cố mà học! Cố mãi cuối cùng cũng hỏng!

Chúng ta mặc định coi việc đi học, lên lớp và lấy bằng như một thứ thủ tục bắt buộc trong hành trình sống mà không hề quan tâm xem những hoạt động đó có mục đích gì, có liên quan tương tác như thế nào tới đầu vào và đầu ra, tới cuộc đời của chúng ta cho dù nó cứ từ trên trời rơi xuống. Nhà trường bỗng trở thành một cửa ải khiên cưỡng mà người ta cắn răng chi tiền bước vào chỉ để mong có được một miếng bánh đền bù ở lối thoát. Trẻ em, trẻ em giống như một thứ nguyên liệu tươi mới gia đình đưa vào nhà trường rồi nhà trường đùn ra xã hội. Lúc bước vào trong tay không có gì nhưng sở hữu những năng lực tiềm tàng. Lúc bước ra tay ôm cái bằng nhưng năng lực không những không được phát huy mà còn bị thui chột. Kiến thức kỹ năng cần cho cuộc sống không có, lại còn lười học. Đạo đức không được trau dồi lại còn mất đi. Chúng ta cắp sách tới trường hàng ngày một cách vô thức để làm gì? Đi học không phải là để sống sót qua hơn chục năm thi cử để rồi với lấy một cái bằng.

Giáo dục không phải để chuẩn bị cho con em một cuộc sống tương lai!

Giáo dục không phải để chuẩn bị cho con em một cuộc sống tương lai!

Giáo dục chính là bản thân cuộc sống!

Cuộc sống! Cuộc sống! Cuộc sống!

Học là để phục vụ nhu cầu cuộc sống. Học là để trở thành người có văn hóa, không phải để thi. Học những thứ cần thiết cho cuộc sống và tương lai, không học những thứ vô ích cho chúng ta sở hữu những tờ giấy vô dụng. Đừng trả tiền cho chục năm chỉ để mua được một cái vé thông hành. Chính bản thân chúng ta phải được đào tạo ra để trở thành người lái tàu của chính cuộc đời mình.

Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 8: Sự trăn trở của một kẻ lười biếng - Phân đoạn 7 Một Kẻ Lười Biếng

Rồi một ngày không xa những con rô bốt do chúng ta tạo ra sẽ sở hữu trí nhớ khổng lồ. Ta biết tất cả mọi thứ, ta cho nó sở hữu, một kiến thức rất lớn gấp trăm ngàn lần một người bằng xương bằng thịt. Nhưng đó là giới hạn, là cực điểm, là không thể hơn nữa. Nó không bao giờ có thể trở thành con người, nó chỉ là cái máy. Và một nền giáo dục nô lệ hóa con người ta chỉ biến người ta trở thành cái máy tích lũy kiến thức, mất đi khả năng làm người.

Trong vật lý có một quy tắc chuyển hóa năng lượng bất di bất dịch, đó là hấp thụ, tích lũy và phát xạ. Trí thông minh của con người cũng như vậy. Chúng ta hấp thụ kiến thức, chúng ta tích lũy kiến thức, nhưng nếu chúng ta không phát xạ kiến thức, không chuyển hóa nó thành một trạng thái mới, một dạng thù hình – một khuôn mặt mới hay một giá trị mới thì chúng ta sẽ chỉ là một cái máy mà thôi.

Tôi thấy rất nhiều người họ rất tự hào về những gì mình biết. Họ tự biến mình thành một cái kho, một cái bảo tàng và tung tăng vui vẻ với điều đó. Thật thảm hại! Thứ duy nhất họ sở hữu chỉ là sĩ diện. Thứ sĩ diện vớt vát được một cách ngồi lãng phí thời gian ngồi chém gió với những người nói chung có nhận thức hẹp hòi. Tại sao người nông dân không được học quá nhiều nhưng phát minh ra bao thứ máy móc? Còn các giáo sư tiến sĩ học đến rất cao kia lại không có nổi cái sáng chế cho riêng mình? Đừng chỉ ngồi đó hấp thụ và tích lũy. Hãy phát xạ nó đi, nếu không thì tất cả kiến thức sớm muộn rồi cũng sẽ đóng sập trong trí não của anh.

Chúng ta biết con gì chỉ tiêu thụ mà không bao giờ làm việc? Đó là con đỉa, con vắt, những loại ký sinh trùng! Chúng ta không muốn làm ký sinh trùng! Chúng ta muốn làm con người. Con người kiến tạo xã hội. Ký sinh trùng tiêu hủy xã hội. Con người làm chủ, ký sinh trùng làm nô lệ. Đừng tự hào với những gì mình biết, hãy tự hào vì những gì mình làm được. Tất cả những thứ điểm số, điểm sàn, điểm trên trường lớp không quan trọng. Điểm cao không có nghĩa là tài giỏi và điểm thấp không có nghĩa là đần ngu. Những điểm số, những sĩ diện, hãy biến chúng thành phù du!

Những người đang nắm trong tay quyền hành hãy hành động ngay, hãy thay đổi ngay bây giờ. Các vị hãy xếp từng viên gạch ngang ngả đường vận mệnh những chủ nhân tương lai của đất nước! Các vị là người tốt. Các vị hãy mong muốn điều tốt đẹp cho dân tộc này. Dân tộc nào có những nhà trường tốt nhất dân tộc đó đứng trên các dân tộc khác. Hôm nay chưa vào vị trí đó thì ngày mai! Hôm nay ta chưa hoàn thành nghĩa vụ thì mai sẽ hoàn thành. Hôm nay còn cồng kềnh mai sẽ nhẹ như bay. Hôm nay chưa thể phân luồng đúng đắn mai sẽ đúng. Lương giáo viên hôm nay còn ngặt nghèo mai sẽ đổ xô vào ngành sư phạm. Hôm nay chất lượng giảng dạy còn thấp mai phụ huynh cũng biết dạy con. Hôm nay chưa thể tư duy độc lập mai sẽ có những phát minh. Hôm nay định kiến vẫn còn, mai sẽ không cánh mà bay. Tất cả những gì còn phế phẩm cặn bã của ngày hôm nay rồi một ngày mai sẽ được đào thải và tái chế. Giáo dục là cái gốc của mọi vấn đề. Giáo dục phát triển kéo mọi thứ còn lại lên theo.

Và có một điều chúng ta có thể thực hiện ngay, có thể thay đổi ngay bây giờ đó là hãy gỡ bỏ kỳ thi tốt nghiệp! Hãy gỡ bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT! Chương trình học vô bổ như thế nào giờ thì ai cũng thấy rõ. Không một người nào muốn một kỳ thi khiên cưỡng lại quyết định số phận của mình bởi thi đại học đã quá đủ! Khẩn thiết mà nói, ta ra quyết định này càng sớm bao nhiêu càng có lợi bấy nhiêu. Không biết bao nhiêu người nói lên lợi ích của việc bỏ thi tốt nghiệp, lợi ích vì sức khỏe tất cả, lợi ích kinh tế – dành tiền để mà đầu tư vào cơ sở vật chất, để trả lương để bồi dưỡng cho giáo viên. Chúng ta chưa thể bỏ kỳ thi đại học nhưng có thể bỏ kỳ thi tốt nghiệp. Mục đích của hầu hết người học hiện nay vẫn là đỗ đại học. Vì vậy học sinh phải tập trung năng lượng để đối phó với chỉ một kỳ thi. Còn nếu vẫn thi tốt nghiệp thì sẽ thế nào? Thì ta lại tiếp tục dang rộng cánh tay hào phóng của mình để chào mừng kẻ kí sinh mang tên đối phó một lần nữa được tiếp tục phát huy sức mạnh để hút hết sức sống của học sinh. Và chúng ta lại tiếp tục ngu hóa dân thêm một bước cuối cùng.

Chúng ta sáng suốt. Chúng ta nhân từ. Hãy đặt nét bút đầu tiên chấm phá một tia sáng lên thảm cảnh đen tối đã ở nơi đây. Hãy giải thoát cho sự bị động chảy khắp dưới đáy sông được nâng đầu dậy. Hãy gạt bỏ tự ái. Hãy nâng cao tự trọng mà làm với cái tâm của mình.

Những ai đến cùng tôi chúng ta nhìn thấy tiêu cực nhưng chúng ta không suy nghĩ tiêu cực, và chúng ta muốn mong mọi thứ trở nên tích cực hơn. Chúng ta hướng tới một tương lai tươi sáng. Khi đó trẻ em không có khái niệm giữa ngày đi học và ngày nghỉ học bởi mỗi ngày đến trường là một ngày vui. Khi đó ở một cấp học tương đương THPT bây giờ học sớm hơn ai cũng được tự do nghiên cứu tất cả những lĩnh vực ở chính môi trường mà họ đang học. Khi đó tình trạng phân ban không còn chênh lệch vì chẳng có ban nào hết. Khi đó sẽ chẳng còn ai học để đối phó mà đều học cho bản thân mình. Khi đó tất cả học sinh đều được theo đuổi đam mê một cách chủ động. Những kỳ thi đa dạng được tổ chức một cách chủ động và những còn người chủ động sẽ đến với nó để thể hiện bản thân, để chiến thắng và danh tiếng của nhà trường, của dân tộc cũng lên cao, cao mãi như gió mùa thu.

Những ai đến cùng tôi, chúng ta không phải máy móc, chúng ta là con người. Chúng ta không phải là loài ký sinh, chúng ta là những con người độc lập. Sự tồn tại của chúng ta độc lập trên cuộc đời này. Không có thứ gì được động chạm đến ngón tay sự tồn tại đó nếu chúng ta cho phép. Không phải một kỳ thi! Không phải một tờ giấy! Không phải lời phán xét từ trên cao mà là chính chúng ta – con người làm chủ tương lai của mình! Hãy bỏ những rác rưởi sau lưng mà lao ra ngoài biển xa trước mắt! Đừng lãng phí thời gian nữa! Không có gì quý hơn độc lập tự do! Và tự do khi tâm hồn được giải thoát. Chỉ có tự giải thoát cho chính bản thân mà có thể giải thoát cho tất cả.

Tất cả vì một nền giáo dục khai phóng!

Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 9: Đối thoại với Sự trăn trở của một kẻ lười biếng Một Kẻ Lười Biếng Tôi đã nghe những gì em trình bày trong video clip “Sự trăn trở của một kẻ lười biếng”. Tôi không đồng tình lắm với danh xưng “kẻ lười biếng” , nhưng tôi tôn trọng sự lựa chọn của em. Hơn nữa, bản thân tôi cũng không có lựa chọn khác vì tôi chưa biết tên em là gì. Những dòng tôi viết ra dưới đây là đôi điều trao đổi giữa một thế hệ đi trước và thế hệ đi sau, trên căn bản những điều chúng ta cùng quan tâm, như em đã mở đầu bài nói chuyện của mình: “... tôi rất muốn có sự lắng nghe từ những ai quan tâm tới chuyện học hành, và quan tâm tới giáo dục...”

Sự quan tâm giống nhau giữa chúng ta ít nhất thể hiện qua hai điểm. Thứ nhất, tôi tán thành một số ý kiến nhận xét trong bài nói chuyện của em – tôi nói một số, không phải là tất cả; và thứ hai, một số ý tưởng trong bài nói chuyện của em, nhất là trong phần em nói về đạo đức và tri thức, đã được tôi viết ra và xuất bản thành sách từ năm 2005. (Xem ở đây.) Và không chỉ là ý tưởng, tôi cũng nghe ra có những câu nói của em lặp lại nguyên văn từng chữ tôi đã viết trong sách. Từ phút 23:57 trong clip của em chính là câu mở đầu một chương sách của tôi mà em có thể nghe ở đây, bản sách nói này do Công ty VAFACO thực hiện; hoặc ở phút thứ 24:53, tôi cũng nghe em lặp lại nguyên văn một câu khác tôi đã viết ở trang 84 trong tác phẩm của mình: “...nền tảng đạo đức của chúng ta được hình thành rất sớm, ngay từ những năm tháng đầu đời, và có khuynh hướng trở thành những bản chất cố định, hay ít ra cũng là rất khó thay đổi...” Điều này có 2 khả năng, hoặc là vì em có những suy nghĩ và nhận thức giống tôi, hoặc là vì em đã đọc sách của tôi và tán thành, chấp nhận những những điều tôi viết nên sử dụng chúng. Là khả năng nào đi chăng nữa thì điều đó cũng không quan trọng, điều quan trọng ở đây là, rõ ràng giữa chúng ta có một sự tương đồng cụ thể, chứ không chỉ là cảm nhận chủ quan của riêng tôi. Và đó cũng chính là lý do tôi muốn viết đôi dòng đối thoại này với em. Tôi dùng từ “đối thoại” vì mục đích của tôi chỉ là trao đổi với em một vài suy nghĩ, cho dù có khác biệt với em, nhưng không nhằm mục đích thuyết phục em hãy nghe theo tôi, mà chỉ đơn giản là để em biết được suy nghĩ của tôi, cũng giống như tôi đã từng trao đổi với các thế hệ học trò của mình ngày xưa, thế thôi. Những trao đổi đó có thể được lắng nghe và tạo nên một vài ảnh hưởng tích cực, điều đó cũng tốt. Nhưng nếu không như thế, cũng không phải là vô bổ, vì ít ra nó cũng tạo được một sự kết nối tốt đẹp giữa hai thế hệ chúng ta, giữa những người biết lắng nghe nhau. Điều đó ít nhất cũng sẽ giúp em cảm thấy không đơn độc khi đối diện với những khó khăn của bản thân mình. Bởi vì, nếu em cũng như tôi, thì mối liên kết giữa những con người bao giờ cũng giữ một vai trò hết sức quan trọng trong cuộc sống của mỗi chúng ta.


Và bởi vì chỉ là đôi lời đối thoại để tạo sự kết nối, nên tôi sẽ không trình bày hết ở đây tất cả những gì tôi suy nghĩ khác em, nhưng chỉ nêu ra một số điểm mà theo tôi là tương đối dễ trao đổi nhất.

Trước hết, tôi tán thành nhiều nhận xét của em về những bất cập của giáo dục ở nhà trường hiện nay. Tôi tạm gọi là “nhận xét của em” , vì ít ra em cũng đã công khai phát biểu những nhận xét này, còn thực ra thì cũng đã có rất nhiều người nêu lên những nội dung đó trước em, tuy là ở những góc nhìn có phần khác biệt hơn, nhưng những ai quan tâm đến giáo dục – chẳng hạn như tôi – thì hẳn cũng đã được nghe từ trước hầu hết những điểm bất cập mà em nói đến. Nhưng nếu như em nhận mình là người trong cuộc và nói lên những điều đó từ góc độ của một học sinh, mà theo cách nói của em thì chính là “nạn nhân” của những bất cập, thì tôi lại nhìn nhận những điều đó với tư cách của một người từng đứng trên bục giảng, từng trăn trở với nhiều thế hệ học sinh của mình, và như thế cũng có thể xem là người trong cuộc. Từ góc độ này, tôi có một vài suy nghĩ khác em.

Khác biệt thứ nhất là, tôi xem những điều em nói là vấn đề của “giáo dục ở nhà trường hiện nay”, nhưng không đồng nghĩa với toàn bộ nền giáo dục hiện nay. Có thể trong vai trò của một học sinh, em đã nhìn nhận rằng “nhà trường” là tất cả những gì cần quan tâm và phải chịu trách nhiệm khi nói đến giáo dục. Tuy nhiên, điều đó chưa hoàn toàn đúng. Nhà trường đúng là có giữ một vai trò quan trọng, chính yếu, nhưng không phải là tất cả. Nền giáo dục mà mỗi chúng ta nhận được từ ấu thơ cho đến trưởng thành, tuy có rất nhiều điều đến từ nhà trường, nhưng không phải là tất cả. Tôi có thể lấy chính em làm một ví dụ. Với những gì em nói lên như một người trong cuộc về 12 năm học mà em đã trải qua, làm sao tôi có thể tin là nhà trường đã cung cấp cho em tất cả những kiến thức và kỹ năng để em có thể trình bày vấn đề này? Và như vậy, từ đâu em có được đầy đủ những nền tảng chắc chắn để có thể suy tư, nhận thức cũng như khả năng tự tin trình bày quan điểm của mình? Tôi tin rằng, những điều đó phải đến từ gia đình, những người lớn tuổi mà em được tiếp xúc như anh chị, chú bác, cô dì, và ngay cả bè bạn. Nói rộng ra hơn nữa là cả xã hội và mọi kênh thông tin mà em có được như sách báo, internet... Vậy thì làm sao ta có thể quy kết tất cả cho nhà trường?

Thứ hai, nhà trường thì nói cho cùng cũng chỉ là một bộ phận rất nhỏ trong toàn xã hội, mà có nói lớn lên thành cả hệ thống nhà trường trên toàn quốc thì cũng chỉ là một bộ phận thừa hành, thực thi những gì đã được quyết định. Tôi tin là em hiểu được điều này, nên em đã kêu gọi “những người đang nắm trong tay quyền hành, ngay từ hôm nay, hãy thay đổi...” . Thế nhưng, thay đổi như thế nào thì em chưa đề cập được đúng và đủ. Và ở đây tôi có suy nghĩ khác em là, ngay cả khi những người đang nắm quyền hành trong ngành giáo dục rất muốn thay đổi và họ có đủ tài năng cần thiết – điều này là rất quan trọng và tôi chỉ mong muốn thế thôi - để tạo ra thay đổi, thì những vấn đề mà em nêu ra vẫn chưa thể được giải quyết.

Vì sao tôi nói như thế? Vì những phân tích nguyên nhân vấn đề của em tự nó đã có những sai lầm căn bản, nên việc giải quyết vấn đề em nêu ra là điều bất khả. Tôi lấy ví dụ, em quy trách vấn đề đạo đức suy đồi là do nhà trường thất bại. Từ bao giờ nhà trường nhận hoàn toàn cái trọng trách giáo dục đạo đức cho học sinh? Ý tôi muốn nói là, điều này chỉ đúng nhưng chưa đủ. Vì nếu bảo nhà trường không có trách nhiệm là không đúng, nhưng bảo nhà trường phải chịu trách nhiệm hoàn toàn điều này là quá đề cao vai trò của nhà trường. Sự đề cao quá đáng tự nó không thể giải quyết được vấn đề mà chỉ làm sai lệch con đường tìm ra giải pháp. Thử tưởng tượng, trong 24 giờ đồng hồ của một ngày, các em tiếp xúc thực sự với nhà trường, cụ thể là với thầy cô giáo mình, được bao nhiêu giờ? Và có bao nhiêu phần trăm quỹ thời gian trong đó chúng ta có thể - nếu muốn và có quyền – dành cho việc giáo dục đạo đức theo em là hợp lý? Và liệu khi có đủ các yếu tố thời gian hợp lý và sự quan tâm thỏa đáng rồi, thì có chắc chắn sẽ cải thiện được đạo đức của học sinh hay không? Câu trả lời là không. Vì bài học đạo đức không thể chỉ gói gọn trong nhà trường, mà cần phải được dàn trải trong khắp môi trường sống, và quan trọng hơn nữa như tôi đã nói trong sách của mình và em cũng đề cập đến trong clip này: “Đạo đức chỉ có thể cảm nhận bằng trái tim mà không thể nhận hiểu bằng lý trí.” Đi vào trái tim người khác, cho dù đó là trái tim trẻ em, là một hành trình đòi hỏi nhiều nghệ thuật tinh tế, có thể chờ đợi sự đóng góp tốt đẹp và tích cực từ các vị thầy cô giáo, nhưng giao toàn bộ trách nhiệm này cho họ là điều vô lý và cũng là bất khả thi đối với họ.

Ở đây tôi muốn nói đến vai trò của gia đình và nhấn mạnh hơn vào yếu tố này. Như tôi đã viết và em cũng tán thành lặp lại: “Đạo đức được hình thành từ rất sớm, ngay từ những năm tháng đầu đời, và có khuynh hướng trở thành những bản chất cố định, hay ít ra cũng là rất khó thay đổi.” Thế đấy, mà những năm tháng đầu đời thì sự quyết định của gia đình là lớn nhất em ạ, vai trò của nhà trường chưa hề có, và khi nhà trường bắt đầu có tác động thì cũng còn rất mờ nhạt so với gia đình. Khi hai đứa trẻ cùng chia nhau một cái bánh quy, chúng sẽ có khuynh hướng như thế nào phần lớn là do gia đình quyết định: đấm đá, cấu xé nhau để giành trọn cái bánh, hay vui vẻ bẻ đôi để cùng ăn và đùa vui bên nhau? Những điều đó, đứa bé quan sát từ cung cách ứng xử, nói năng hằng ngày của cha mẹ và bắt chước theo một cách vô thức, nhưng dần dần sẽ thành bản chất của nó. Thử tưởng tượng, hai vợ chồng cứ mỗi ngày đều to tiếng cãi vã nhau bằng những lời thô tục, thậm chí đập phá đồ đạc trong nhà trước mặt trẻ con, liệu có bài học đạo đức nào ở trường có thể giúp chúng tốt hơn được chăng? Tất nhiên, vẫn có không ít những đứa trẻ lớn lên từ những gia đình như thế và trở thành người tốt, nhưng điều không thể phủ nhận là chúng có một khởi đầu không thuận lợi.

Em có đưa ra lập luận rằng: “Trẻ em không có quyền chọn cha mẹ...” và vì thế mà nếu “cha mẹ không tốt, không dạy được con, nhà trường phải là nơi làm được điều đó ...” Ồ, tôi cũng chân thành mong cho điều em nói là đúng, nhưng trong thực tế lại không phải như vậy, vì nhà trường muốn làm được phải dựa vào thầy cô giáo, mà thầy cô giáo thì xét cho cùng cũng không phải những vị thánh sống. Đầu vào sư phạm vốn không lấy gì làm nổi bật, mà đầu ra cũng trang bị cho họ chẳng bao nhiêu kiến thức thực sự về luân lý đạo đức, về tâm lý giáo dục, chủ yếu vẫn chỉ là phần kiến thức giáo khoa thuộc bộ môn họ giảng dạy. Vậy làm sao em có thể đòi hỏi họ làm được những công việc của các bậc thầy vĩ đại như Chu Văn An ngày xưa, để rèn đúc nhân cách, đạo đức một con người? Nói thật, chỉ mong các thầy cô giáo hết lòng với chức nghiệp, truyền dạy kiến thức chuyên môn một cách đầy đủ với tấm lòng thương yêu học trò thực sự cũng đã là một mơ ước quá lý tưởng mà hiện đang nằm ngoài tầm với của xã hội chúng ta. Rất nhiều thầy cô giáo – nhất là các vùng xa – thậm chí còn chưa đủ kiến thức chuyên môn cần thiết để giảng dạy, và vì thế luôn lúng túng với những yêu cầu cải cách, cải tiến... mà đồng lương cũng như năng lực hạn chế lại không cho phép họ tự lực vươn lên đúng tầm.

Vì thế, trở lại vấn đề đang bàn, tôi vẫn phải nhấn mạnh vai trò của gia đình. Và trong trường hợp em nói, nghĩa là khi cha mẹ không tốt, không thể dạy được con cái thì sao? Tất nhiên, đây là một thực trạng mà chúng ta không ai mong muốn, nhưng vẫn không thể phủ nhận một điều là những trường hợp như thế này quả thực là đã, đang và sẽ còn tồn tại trong xã hội. Và đề cập đến vấn đề này lại là một phạm trù rộng hơn chứ không chỉ là vấn đề giáo dục. Bởi xã hội nào cũng luôn có người tốt, kẻ xấu, nhưng xã hội càng vận hành tốt đẹp về mọi mặt thì tỷ lệ người xấu sẽ càng giảm thấp đi, bởi có đủ những điều kiện tốt đẹp để con người ta phát triển thiên lương của mình; còn xã hội càng suy đồi, sa sút về mọi mặt thì tỷ lệ người xấu sẽ tăng cao, do có thêm những con người vì hoàn cảnh thúc bách, xô đẩy mà rơi vào đường xấu. Như vậy, giải quyết vấn đề này rõ ràng không thể có một giải pháp tức thời, bởi có đề ra giải pháp tức thời như kiểu quy trách cho nhà trường thì cũng chỉ là điều không tưởng. Toàn xã hội phải được chuyển biến theo hướng tốt đẹp hơn, cả về chính trị, kinh tế, giáo dục, y tế và vô số những khía cạnh khác, thì vấn đề em nêu ra mới có thể được giảm bớt – giảm bớt thôi chứ cũng rất khó lòng triệt tiêu. Và nói như em thì cũng tương tự như nói: “Đời sống công dân không tốt thì đừng đổ lỗi cho quốc gia, bởi công dân không có quyền lựa chọn quốc gia, sinh ra ở đâu thì đành phải chịu.” Đó là vấn đề của Liên hiệp quốc chăng? Cũng vậy, khi đứa trẻ sinh ra trong một gia đình không tốt thì đó là một thực trạng. Xã hội có thể cung ứng một số điều kiện để giảm bớt sự bất hạnh cho nó, nhưng không thể cho nó một gia đình khác, càng không thể thay thế mọi vai trò của gia đình nó. Giải pháp có thể được về mặt xã hội là phải làm sao để ngày càng có ít hơn những gia đình như thế. Cho dù có thể đây không phải là câu trả lời mà em mong muốn, nhưng tiếc thay đó là câu trả lời mà theo tôi là hợp lý nhất. Xã hội dù có hoàn thiện đến đâu cũng không thể đi đến chỗ quyết định được số phận tốt đẹp cho tất cả mọi con người trong xã hội đó, vì bản chất con người vốn đã là những cá thể cá biệt, không ai giống ai. Và một vấn đề mà toàn xã hội cũng chưa thể giải quyết được nhưng em lại mong đợi “nhà trường phải làm được điều đó” thì liệu có hợp lý chăng?

Tôi hoàn toàn tán thành với những gì em phát biểu về cảm nhận của bản thân qua 12 năm học, nhưng tôi có suy nghĩ khác hơn em về cách đánh giá và nhìn nhận vấn đề. Và có thể kể rằng đây là điểm khác biệt thứ ba mà tôi muốn trao đổi cùng em. Em cho rằng giáo dục là nguồn gốc của tất cả những suy thoái cả về mặt đạo đức và kinh tế, chẳng hạn như vấn đề tham nhũng hiện nay trong xã hội. Không, điều này theo tôi là không đúng. Giáo dục cũng chỉ là một trong các công cụ vận hành của xã hội, quá lắm thì nó chi phối nhiều hơn đến tri thức, nhân cách, phẩm chất của con người, nhưng không phải là tất cả. Bộ trưởng Bộ Giáo dục thì cũng chỉ là một trong mấy chục bộ trưởng, dù ông ta có cố hết sức và có đủ tài năng – đây lại cũng là mong ước của tôi thôi – thì cũng không thể quyết định được sự vận hành của toàn xã hội. Mà một xã hội không đi lên theo hướng hoàn thiện thì liệu những thầy cô giáo tốt, nhà trường tốt, có làm thay đổi được gì nhiều chăng? Vấn đề phải nhìn ngược lại em ạ. Một xã hội phát triển tốt, mọi gia đình đều no cơm ấm áo, kinh tế quốc dân đi lên tốt đẹp thì điều tất yếu sẽ có những nhà trường tốt, những thầy cô giỏi, vì đồng lương cũng sẽ tương xứng với tài năng và sự đóng góp của họ. Tôi đồng ý với em về rất nhiều tiêu cực, thậm chí xấu xa không đáng có hiện vẫn đang tồn tại trong các nhà trường, nhưng đòi hỏi ngành giáo dục giải quyết hết những thứ đó là một chuyện quá sức của họ. Trong một chừng mực nào đó thì đấy cũng là những hệ quả tất yếu của một nền kinh tế xuống dốc, của một hệ thống quản lý xã hội kém hiệu quả, của tham nhũng, lạm quyền và nhiều nhiều thứ khác... Tất cả những thứ đó vây quanh cỗ xe giáo dục, và thậm chí ngồi cả vào vị trí ôm vô-lăng, nên mới làm cho cái cỗ xe cồng kềnh đó chỉ có thể nổ máy tiêu tốn nhiên liệu mà không thể tiến lên. Bao năm qua, em có biết ngân sách (tiền thuế của dân) đã tiêu tốn biết bao nghìn tỷ đồng vào các đề án cải cách, thử nghiệm giáo dục hay không? Chỉ riêng việc in lại sách giáo khoa, ta cũng làm điều đó nhiều hơn cả những nước giàu nhất trên thế giới (tất nhiên so với tỷ lệ GDP của ta và của họ), mà sách giáo khoa thì chỉ riêng NXB Giáo dục mới được độc quyền in ấn, phát hành, trong khi giá thành hầu như lúc nào cũng đắt gấp đôi so với các loại sách do tư nhân đầu tư in ấn. Những điều đó liệu có phải chỉ liên quan đến riêng ngành giáo dục hay phương pháp dạy và học? Tất nhiên là không, mà nó là sự biểu lộ của vô vàn những yếu tố khác, trong đó phần lớn chẳng liên quan gì đến các thầy cô giáo đang trực tiếp làm công việc giảng dạy. Thế nhưng, nó trói chân họ, không cho phép họ phát huy hết lòng yêu nghề - nếu có – và thậm chí cũng biến họ thành những nạn nhân hoàn toàn thụ động mà thôi. Tôi nói điều này để muốn chỉ cho em thấy rằng, trong số những thầy cô giáo đã “đày ải” em suốt 12 năm qua với những kiến thức “hoàn toàn vô bổ”, hẳn cũng không thiếu những nhà giáo đầy lương tâm chức nghiệp, họ cũng mong mỏi truyền thụ cho em ít nhiều những kiến thức có ích cho cuộc đời em. Và tôi tin rằng dẫu không được nhiều như em muốn, hẳn cũng đọng lại được ít nhiều trong em, mà cụ thể là qua năng lực tư duy và phát biểu của em trong đoạn clip này. Tôi đoán thế, dẫu không biết có đúng phần nào không, hay là em đã tự trang bị cho mình từ đâu đó mà hoàn toàn không dính dáng gì đến các thầy cô. Thế nhưng tôi cũng hơi bùi ngùi khi nghĩ đến có một vị thầy cô giáo nào đó đã từng dạy dỗ em và nay tình cờ trở thành khán thính giả của đoạn clip này, e rằng vị ấy cũng không khỏi có chút chạnh lòng.

Đến đây tôi cũng muốn nói qua một chút về giải pháp bỏ bớt thi cử và những tác hại của điểm số mà em đã nhấn mạnh khá nhiều trong bài nói chuyện của mình. Một lần nữa, theo tôi thì em đã nêu đúng được vấn đề nhưng lại phân tích sai nguyên nhân. Điểm số tự nó không có gì sai trái cả, và thậm chí vẫn đang và sẽ là công cụ hữu hiệu chủ yếu để hỗ trợ việc giáo dục học sinh, nhất là học sinh ở các cấp 1, 2. Vì sao? Vì theo tôi thì cái điều lý tưởng mà chúng ta đều mong muốn là học sinh tự giác học tập vì nhu cầu kiến thức mà không cần đến sự khuyến khích, thúc đẩy của nhà trường và gia đình, nếu có được sớm nhất cũng phải ở đầu cấp 3. Nhưng nếu cái lý tưởng đó tự nó không tìm đến thì thực tế hiển nhiên là chúng ta vẫn phải dựa vào điểm số để phân định năng lực học tập của học sinh và có sự giáo dục thích hợp, bởi như chính em cũng thừa nhận là mỗi người đều có những năng lực khác nhau. Việc lạm dụng hoặc sử dụng không đúng đắn giá trị của điểm số hoặc thi cử là những sai lầm không thể phủ nhận của rất nhiều giáo viên và phụ huynh học sinh hiện nay, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc ta nên hủy bỏ tất cả. Con dao dùng để cắt thực phẩm, nhưng rơi vào tay kẻ sát nhân thì biến thành hung khí giết người. Không thể lý luận rằng để không còn kẻ giết người nữa, ta cần bỏ không sử dụng con dao. Ngày tôi đi học, không chỉ việc cho điểm số như hiện nay, mà hằng tháng còn cộng trung bình điểm để xếp hạng lên Bảng danh dự từ vị trí thứ nhất đến thứ năm trong mỗi lớp; và tháng nào cũng có một buổi chào cờ toàn trường để trao Bảng danh dự cho học sinh. Nếu nói theo suy nghĩ của em thì sự “phân biệt đối xử” khi ấy còn nặng nề hơn cả hiện nay. Nhưng tôi không thấy có bất cập trong một hệ thống phân loại như thế. Tôi và các bạn tôi vẫn đi qua tuổi học sinh với tất cả những kỷ niệm đẹp đẽ chứ không hề là những cơn ác mộng.

Vấn đề ở đây là cái “bệnh thành tích” do con người hiện nay sinh ra và nó đã sử dụng công cụ điểm số cũng như thi cử như một kẻ sát nhân sử dụng con dao, và chính vì thế sự lợi ích của con dao đã biến thành sự tai hại. Em cho rằng dẹp bỏ điểm số hay thi cử đi thì hết bệnh thành tích ư? Sự thật không phải vậy. Phương thức cho điểm đã, đang và sẽ được dùng chẳng những ở nước ta mà còn ở khắp nơi trên thế giới. Vấn đề là chúng ta sử dụng nó như thế nào chứ không phải là dẹp bỏ nó đi. Ngay cả các bậc phụ huynh cũng đang góp phần làm sai lệch giá trị sử dụng tích cực của điểm số. Khi con cái bị điểm kém, thay vì nhắc nhở chúng tìm ra những điều chưa hiểu trong bài học thì họ lại quát nạt, la mắng, tạo áp lực với chúng. Lẽ ra cái điểm kém kia đã làm được một việc vô cùng hữu ích là cảnh báo họ về một vài chỗ học sinh chưa hiểu bài, thì họ lại xem đó như một vết nhơ, một điều sỉ nhục không đáng có, và họ nghĩ rằng cứ gây áp lực thật mạnh thì lần sau sẽ không còn điểm kém nữa. Thật là sai lầm, và sai lầm đó không phải do tự thân điểm số, nó chỉ là do quan niệm về điểm số của chúng ta không đúng mà thôi. Vậy thì giải pháp cho vấn đề không thể là bỏ đi điểm số, mà phải thay đổi ngay từ quan điểm của cả người cho điểm lẫn người nhận điểm.

Bằng cấp cũng thế thôi, tự thân nó không có gì sai trái. Học xong thì được cấp bằng, đó là chuyện tự nhiên; tự cổ chí kim, từ đông sang tây đều như thế cả, chỉ khác nhau về hình thức thể hiện mà thôi. Nhưng bằng cấp trở thành tai hại, trở thành vô giá trị là do chính những người cấp bằng và nhận bằng (hay mua bằng). Nếu ta quan niệm học 12 năm chỉ để nhận được mảnh bằng tốt nghiệp thì quả thật mảnh bằng đó vô nghĩa và không xứng chút nào với những gì ta đã bỏ ra. Nhưng nếu mảnh bằng chỉ làm đúng vai trò chứng nhận của nó, để giúp phân biệt người đã học qua và người chưa học thì có gì sai trái? Vấn đề chỉ nảy sinh khi ta đồng hóa lượng kiến thức thật sự đã học với mảnh bằng mà thật ra chỉ đóng vai trò làm tin mà thôi. Và khi cái bằng không làm tròn được vai trò “làm tin” của nó, do có quá nhiều bằng giả, học giả, thì người ta sẽ hoài nghi tất cả mọi cái bằng, thật cũng như giả. Vậy lỗi là do con người chúng ta, sao lại đổ cho bằng cấp? Nhiều trường đại học danh tiếng ở Anh, Pháp, Mỹ, Đức... cũng cấp bằng, có ai kêu ca gì đâu? Nếu mỗi học sinh đều nhận thức được điều này, hay chí ít thì thầy cô giáo, gia đình cũng phải làm một điều gì đó để giúp các em nhận thức được điều này, thì không nhất thiết phải dẹp bỏ bằng cấp. Thay vì vậy, các em phải biết hướng việc học của mình vào mục tiêu gặt hái kiến thức, còn chuyện bằng cấp chỉ là tiến trình tự nhiên sẽ đến, không cần quan tâm. Được như vậy, khi ra khỏi trường đại học rồi các em sẽ có thừa bản lĩnh để tự khẳng định mình thay vì chỉ biết dựa dẫm vào mảnh bằng mà tự mình không có khả năng, kiến thức thực sự. Và đó chính là điểm khác biệt thứ tư tôi muốn trao đổi cùng em.

Và đây là điểm khác biệt thứ năm, cũng là điểm cuối cùng tôi muốn trao đổi cùng em, vì có lẽ bài viết đã khá dài mà tôi thì không có ý muốn đề cập đến tất cả những gì em đã nêu ra. Đó là vấn đề giải pháp cho tình trạng đáng buồn hiện nay. Trong phần cuối buổi nói chuyện, em đã có những lời kêu gọi rất hùng hồn vì một nền giáo dục khai phóng. Tôi hoan nghênh và ngợi khen những suy nghĩ đầy trách nhiệm của em đối với nền giáo dục nước nhà, nhưng ở đây tôi lại cũng có vài suy nghĩ khác biệt với em.

Để làm rõ điểm khác biệt này thì phải nói lại một chút về vấn đề trước khi đưa ra giải pháp. Tôi tán thành với em về một số điểm bất cập, vô lý và kém hiệu quả hiện đang tồn tại trong nhà trường mà em đã nêu ra. Tôi sẽ không bàn sâu, bàn rộng về những khiếm khuyết, bất cập hay sai lầm này, vì đã có quá nhiều người nói đến. Ở đây tôi chỉ muốn nói đến cái khái niệm “đầu vào, đầu ra” (input, output) mà em đã đề cập. Em cho rằng “giáo dục là một quy trình đặc biệt và học sinh là một sản phẩm đặc biệt” . Tôi không nghĩ như vậy. Sản phẩm đặc biệt thì cũng là một dạng sản phẩm thôi, và khái niệm đó sẽ triệt tiêu hoàn toàn vai trò chủ động của học sinh. Không ít người trong các em sẽ nghĩ rằng đến trường là để được nhà trường đào tạo, và cứ tự nhiên nhẩn nha qua hết thời gian học thì khi ra trường cũng sẽ được đóng gói trao cho một lượng kiến thức tương đương với mảnh bằng! Ảo tưởng! Giáo dục là một tiến trình tương tác giữa người dạy và người học. Ở đây không có bất kỳ sản phẩm nào được làm ra cả, chỉ có những con người cần được tạo điều kiện để tự phát huy những năng lực sẵn có của mình. (Xin mở ngoặc một chút vì có tương quan, tôi cực kỳ dị ứng với câu “vì lợi ích trăm năm trồng người” – Con người phải được đối xử như những con người, không phải vì lợi ích mà ta mới quan tâm chăm lo đến họ, bởi như vậy nếu không có lợi ích hay lợi ích kém kỏi – những người khuyết tật, người già – thì sao? Và nếu như khái niệm “trồng người” trong một chừng mực nào đó là phi nhân bản, thì cũng không thể chấp nhận việc xem học sinh là những sản phẩm của một quy trình, cho dù là quy trình đặc biệt.) Học sinh không phải những nguyên liệu để ta đưa vào rồi cho ra như những sản phẩm đóng hộp đồng loại, giống hệt nhau! Học sinh là những con người có suy nghĩ độc lập, chính em cũng nhiều lần nhấn mạnh điều đó; và vì là những con người có suy nghĩ độc lập nên trong một chừng mực nào đó, để phát huy tốt nhất hiệu quả việc học của chính mình, học sinh phải có vai trò chủ động hơn trong mối quan hệ tương tác giữa thầy và trò, giữa người đi gặt hái kiến thức và nguồn kiến thức, mà nguồn kiến thức hiện nay thì không chỉ giới hạn ở thầy cô giáo, không chỉ giới hạn ở các tiết học tại lớp. Tôi cũng như em, không thích những thầy cô giáo nào từ chối trả lời các câu hỏi của học sinh, cũng đồng nghĩa với việc không khuyến khích học sinh nêu câu hỏi. Tuy nhiên, các em ngày nay có quá nhiều thuận lợi hơn so với chúng tôi ngày xưa, không nhất thiết phải nêu câu hỏi với chỉ các thầy cô giáo. Các em có nhiều hơn một con đường để làm việc đó: sách vở, báo chí, internet, email giao tiếp khắp thế giới... Vậy cớ gì phải chấp nhận giao trọn số phận cuộc đời mình cho cái mà em gọi là “quy trình đặc biệt” đó? Có một câu rất xưa nhưng chưa từng lỗi thời: “Hãy tự cứu lấy mình trước khi trời cứu.” Đến quyền năng siêu nhiên như trời cũng chẳng nên mong đợi, huống hồ là những quyền lực thế tục? Tôi cũng như em, cũng mơ ước đất nước ta có một nền giáo dục tiên tiến, hiệu quả, mang lại những điều kiện học tập và phát huy năng lực tốt nhất cho học sinh. Nêu ra những bất cập cũng là điều nên làm, nhưng trong khi chờ mọi thứ chuyển biến thì trước hết hãy tự mình chuyển biến, đó là điều thiết thực nhất trong tầm tay của mỗi chúng ta. Trước khi cả cái hệ thống cồng kềnh này thay đổi cách dạy, thì điều tốt nhất có thể làm hiện nay là mỗi học sinh phải biết thay đổi cách học, phải biết trang bị cho mình một ý thức và phương pháp tự học, tự nghiên cứu, đừng chờ đợi mọi thứ ở nhà trường hay thầy cô giáo. Việc học chỉ có thể là áp lực, là căng thẳng khi các em đến lớp với một cái đầu hoàn toàn thụ động, không biết làm gì với mớ kiến thức mà người ta bày ra và nhồi nhét cho các em. Từ năm lớp 6, tôi nghĩ các em đã bắt đầu có được phần nào bản lĩnh để tự quyết việc học của mình, và rèn luyện đến năm lớp 9 thì sẽ vững vàng để chủ động hoàn toàn việc học. Đúng là “dạy tốt” thì học sẽ tốt hơn, nhưng nếu việc “dạy chưa tốt” thì cũng không lý gì em lại ngồi yên để cho cái “cỗ máy thi cử” nó nghiền nát tuổi thanh xuân của mình. Bản thân em trong những năm tới bước vào đại học cũng thế, nếu em không tự quyết định con đường đi của mình thì e rằng còn phải chờ đợi rất lâu trước khi có gì đó tích cực xảy ra. Đó là thực trạng của đất nước hôm nay.

Và nhân nói đến cái giải pháp “tự cứu” mà tôi đặt rất nhiều kỳ vọng ở các em học sinh của thế hệ hôm nay, tôi cũng muốn nêu ra một thắc mắc nhỏ. Tôi hơi băn khoăn về đối tượng của buổi nói chuyện được ghi hình của em. Khi đưa ra trước công chúng, hẳn em đã phải có một chủ đích của riêng mình. Theo nội dung mà em trình bày, tôi nghĩ có lẽ em nhắm đến “những người nắm quyền hành” là chính, vì chỉ có họ mới đáp ứng được những đề xuất, giải quyết được những vấn đề em nêu ra. Nhưng theo phương cách mà em trình bày thì tôi lại thấy có vẻ như em chỉ muốn bật ra một tiếng kêu uất ức, bị đè nén từ lâu, để chia sẻ với bạn bè ngang hàng với em thì đúng hơn, bởi ngôn ngữ và cử chỉ của em nói lên điều đó. Thế nhưng, hãy nói đến thực tế của vấn đề. Tôi không nghĩ là trong mấy ngàn lượt xem clip đã qua có được bao nhiêu người có trách nhiệm và quyền hành trong ngành giáo dục, vì thực tế nếu có thì những người như thế cũng không nhiều lắm, nhưng qua các comment phản hồi thì dường như tuyệt đại đa số là học sinh và phụ huynh học sinh. Đối tượng này lại chẳng có khả năng giải quyết được những vấn đề em nêu ra, họ cũng chỉ thụ động thôi, nhưng lại có rất nhiều học sinh đồng cảm với những điều em nói. Tạo được sự đồng cảm, nói ra được những điều người khác muốn nói là điều đáng mừng, thế nhưng kết quả sẽ là gì? Tôi e rằng giá trị tích cực thì ít, vì em không nêu được những điều tích cực để các bạn học sinh biết được mình phải làm gì; mà ảnh hưởng không tích cực sẽ rất nhiều, vì có thể tạo ra và thúc đẩy thêm tâm lý chán chường, xem thường việc học nơi một số đông học sinh vốn đã sẵn có tâm lý này. Mà như tôi đã nói, như vậy là hoàn toàn vô ích, chỉ là tự bóp chết tương lai của mình thôi. Thông điệp mà lẽ ra em nên dành một chút thời gian trong bài nói chuyện của mình để gửi đến các bạn học sinh ấy là: “Hãy tự cứu lấy mình trước khi trời cứu!” Có thể sẽ hơi khó làm và đòi hỏi nhiều nỗ lực, nhưng đó là giải pháp thiết thực và khả thi nhất trong hoàn cảnh hiện nay. Khi các học sinh cấp 3 của tôi rời miền quê để đi học đại học, các em tìm tôi để xin một lời khuyên, tôi chỉ nói: “Hãy làm một sinh viên thực sự như thầy đã từng định nghĩa, đừng làm một học sinh cấp 4.” Và tôi nghĩ rất nhiều em khi rời trường đại học đã thành đạt chính là nhờ vào những nỗ lực “tự cứu” của chính các em.

Và đó cũng chính là lý do tôi dành thời gian để viết những dòng đối thoại này với em – cũng có nghĩa là với các bạn học sinh xem clip này. Tôi thật lòng mong muốn một tương lai tốt đẹp cho tất cả các em, những người sẽ quyết định số phận của dân tộc và đất nước này khi những người đi trước như chúng tôi đã lần lượt ra đi. Thân chúc em những năm đại học thật tốt đẹp và gặt hái nhiều thành tựu thực sự về tri thức cũng như đạo đức. Nếu muốn trao đổi gì với tôi, đừng ngại viết thư về nguyenminh@rongmotamhon.net - vì cũng như em thôi, tôi sẽ sẵn lòng xem em như một đồng nghiệp trong tương lai của mình.


Thân mến,

Nguyên Minh

Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 10: Ngưỡng mộ nhưng phản bác 5 quan điểm của kẻ lười biếng Một Kẻ Lười Biếng Chào các bạn.
Hôm nay mình viết những dòng tâm sự này để nói lên quan điểm cá nhân về clip “Sự trăn trở của kẻ lười biếng”. Cho mình xin phép tạm gọi bạn học sinh lớp 12 trong clip là “Kẻ Lười Biếng”, tại mình cũng không rõ danh tính của bạn ấy.

Trước tiên mình xin khẳng định là mình đã xem toàn bộ clip đôi ba lần và đọc khá nhiều bình luận về clip ở các báo và mạng xã hội. Chứ không như 1 số bạn "ghen ăn tức ở", chủ quan chưa xem hết clip đã phán như đúng rồi, nào là “đề tài cũ rích, nhàm chán”, nào là “vấn đề đấy ai chẳng biết nhưng không nói ra thôi, nói ra thì có thay đổi được gì không”, nào là “cần thực hiện bằng hành động hơn là nói mồm”…

Mình nghĩ làm được 1 clip như vậy, nói lên những điều như vậy, đề xuất 1 số phương án như vậy, có thể nói là đã phần nào cụ thể hóa ý tưởng thành hành động rồi. Các bạn xin hãy nhận xét khách quan. Hãy nhìn lại xem mình đã làm được gì ngoài việc anh hùng bàn phím.

Vào chủ đề chính, mình hoàn toàn đồng tình với “Kẻ Lười Biếng” về việc nền giáo dục nước ta còn đặt nặng thành tích, thi cử nhiều, áp lực lớn, kiến thức còn thiên nhiều về lý thuyết, thiếu giáo dục kĩ năng sống cho học sinh,… Tuy vậy, vẫn có những điểm mình không đồng tình với “Kẻ Lười Biếng”. Mình nghĩ là cái gì cũng có 2 mặt đối lập: tích cực và tiêu cực. Mình nhận thấy có thể do quá bức xúc nên “Kẻ Lười Biếng” đã nhìn sự việc 1 cách phiến diện, và chỉ tập trung vào mặt tiêu cực, mà bỏ quên mất mặt tích cực.

Mình xin phân tích những điểm mình không đồng tình như sau:

1) “Kẻ Lười Biếng” nói rằng khối lượng kiến thức cơ bản mà chúng ta đang học ở chương trình phổ cập giáo dục phổ thông là quá nặng nề và cồng kềnh. Nhưng có bao giờ bạn nhìn lại, liệu học sinh đã chủ động và nỗ lực trong học tập? Mình thì mình nghĩ rằng, kết quả của giáo dục, thành hay bại, phụ thuộc vào 2 yếu tố: thứ nhất là yếu tố con người, cụ thể ở đây là người học, và yếu tố thứ 2 là môi trường, cụ thể ở đây là nền giáo dục. Mình nghĩ phương pháp học và ý thức của người học cũng ảnh hưởng rất lớn đến kết quả của giáo dục. Nếu học không đúng phương pháp, hoặc ý thức học chưa tốt, thì kể cả bạn có học ngày học đêm thì vẫn không đi đến đâu và việc cảm thấy quá tải là điều tất yếu.

Mình nhớ hồi cấp 2, mình cũng dành khá nhiều time cho việc học. Nhưng hiệu quả thì không cao và mình không hề học giỏi, thậm chí là học kém. Vì sao ư? Vì hồi đó trong lúc ngồi học mình còn nghĩ xem làm thế nào để headshot trong CrossFire, làm thế nào để perfect trong Audition, làm thế nào để up level nhanh, làm thế nào để có được đồ xịn… Nói chung là học nhiều nhưng ý thức học không nghiêm túc nên hiệu quả không cao. Khi lên cấp 3 thì mình có ý thức học hơn, phương pháp học cũng có chút tư duy hơn, nên hiệu quả của việc học tăng lên khá nhiều mặc dù time dành cho việc học là ít hơn hồi cấp 2.

Ở đây mình muốn nhận mạnh đến yếu tố con người, cụ thể là phương pháp và ý thức của người học. Tất nhiên cũng không thể không nhắc đến ảnh hưởng của yếu tố môi trường, cụ thể là nền giáo dục, và những điều này thì đã được “Kẻ Lười Biếng” trình bày rất chi tiết rồi nên mình không nhắc lại nữa.

2) Tiếp đến là quan điểm chỉ cần thu gọn chương trình học phổ thông đến lớp 9 là đủ, là có thể tự định hướng được con đường riêng cho mình ở cái tuổi 14, 15. Mình thì mình nghĩ là nếu học hết lớp 9, cộng với suy nghĩ của học sinh VN hiện nay, thì sẽ có đến ít nhất 50% số học sinh nam sẽ đi theo ngành CNTT hoặc mở tiệm nét. Tại vì sao thì có lẽ mình không cần nói các bạn cũng hiểu. Các thế hệ học sinh sau này thì mình không dám chắc, nhưng thế hệ học sinh hiện nay thì mình nghĩ là như vậy.

3) Tiếp theo là đến quan điểm “1 đứa trẻ hư chứng tỏ nhà trường thất bại, nhà trường thất bại chứng tỏ cả dân tộc thất bại”. Mình nghĩ nếu chúng ta thừa nhận quan điểm này thì trong từ điển sẽ không có định nghĩa của từ “thành công”. Trong 1 tập thể sẽ có người này người kia, người tốt người xấu, người chăm chỉ người lười biếng, người ngoan người hư. Không thể lấy 1 cá nhân ra để nhận xét cả 1 tập thể. Càng không thể lấy 1 cá nhân ra để nhận xét cả 1 dân tộc. Như vậy là vơ đũa cả nắm và không khách quan.

4) Tiếp theo là đến quan điểm “điểm số là không cần thiết vì nó tạo ra sự bất bình đẳng, sự tự phụ, tự ti, tị nạnh, cạnh khóe”. Mình nghĩ là kết quả của việc học cần được định lượng cụ thể hóa bằng điểm số. Gần giống như khi ta đi làm, thành quả lao động của chúng ta sẽ được cụ thể hóa bằng tiền lương. Người chăm học thì được điểm cao, người ham chơi thì được điểm thấp, đấy là điều đương nhiên. Không thể có chuyện người ham chơi được đánh giá ngang bằng với người chăm học. Như vậy sẽ chẳng có động lực gì để chúng ta phải phấn đấu cả.

Điểm số không hề có tội lỗi gì để nó phải bị ruồng bỏ như vậy cả. Mà tiêu cực trong điểm số nảy sinh là do người chấm điểm. Vậy tại sao không tìm giải pháp từ phía người chấm điểm, cụ thể ở đây là đội ngũ giáo viên. Tại sao không nghĩ đến việc chỉnh đốn lại đạo đức và lương tâm nghề nghiệp của 1 bộ phận đội ngũ giáo viên tha hóa?

Nếu bỏ điểm số, bạn có chắc mọi thứ sẽ trở nên công bằng và minh bạch hơn không, nếu như vẫn còn đó 1 bộ phận đội ngũ giáo viên đi dạy không phải vì cái tâm? Bằng cách nào đó, tiêu cực vẫn sẽ tồn tại và len lỏi trong những ngóc ngách của nền giáo dục. Cái mình muốn nhấn mạnh ở đây 1 lần nữa lại là yếu tố con người, và cụ thể là đội ngũ giáo viên.

5) Về quan điểm “các nhà tuyển dụng của nước mình còn quá coi trọng bằng cấp, các nhà tuyển dụng hãy nhìn vào năng lực thực sự của mỗi cá nhân, đừng đánh giá quá bằng cấp”. Mình đồng tình rằng cái gì “quá” thì cũng không tốt, nhưng không hẳn là quan điểm này không có điểm tích cực.

Theo mình thì điểm tích cực của bằng cấp đó là gỡ gạc lại 1 phần nào đấy sự công bằng trong xã hội. Bạn thử nghĩ xem, nếu không có bằng cấp, giả sử công ty X tuyển 5 nhân viên, lượng hồ sơ xin việc lên đến 5000 người, trong đó có 50 người là con ông cháu cha, 500 người là họ hàng quen biết, còn lại là những người không có điều kiện, ví dụ như gia đình cơ bản hoặc người nhà quê, hoặc người miền núi, hoặc tật nguyền… Thử hỏi công ty X có xét đến năng lực của những người không có điều kiện kia không? Hay là những con ông cháu cha, những họ hàng quen biết sẽ được tuyển dụng trước cả khi công ty tuyên bố thông báo tuyển dụng lao động đến với truyền thông?

May thay là nhờ vào việc tuyển dụng thông qua bằng cấp, nên những người không có điều kiện như trên, nhưng lại có ý chí và nghị lực trong học tập mà có được tấm bằng. Nhờ vậy mà hồ sơ xin việc của họ được nhà tuyển dụng ngó tới, nhờ đó mà họ có cơ hội được tuyển dụng.

Trên đây là những quan điểm trái chiều của mình về clip “Sự trăn trở của kẻ lười biếng”. Tuy có những điều mình cảm thấy không đồng tình về clip là vậy, nhưng không thể phủ nhận rằng clip của “Kẻ Lười Biếng” có tính xây dựng cao, thuyết trình hay, tự tin, ngôn ngữ cơ thể rất tốt. Mình cũng khá là "ghen tị" với “Kẻ Lười Biếng” ở điểm này. Và mình rất ngưỡng mộ người viết ra nội dung bài hùng biện của “Kẻ Lười Biếng”.

Mình thiết nghĩ, muốn có được sự thay đổi tích cực trong sự nghiệp giáo dục, trước tiên phải có sự thay đổi từ chính bản thân mỗi người, từ ý thức của mỗi người, mỗi học sinh, mỗi giáo viên, mỗi nhà tuyển dụng, mỗi sếp lớn đều cần phải tự kiểm điểm lại mình. Sau đó hãy xét đến lỗi của nền giáo dục. Đừng đổ hoàn toàn lỗi lên nền giáo dục.

Thân,


Trần Thanh Bình


Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 11: Tôi bỏ 3 năm học Ngân hàng để theo Sư phạm Một Kẻ Lười Biếng Thằng cu đấy được sinh ra trong một gia đình cơ bản. Bố nó làm kế toán, còn mẹ làm y tá. Từ nhỏ nó đã được bố mẹ định hướng cho rằng việc học là quan trọng và thiết yếu cho cuộc sống sau này. Nó hiểu điều đó và nó cũng đã rất cố gắng học trong những năm học phổ thông.

Những ngày trước khi đưa ra quyết định chọn trường thi đại học, với suy nghĩ của một thằng nhóc chưa hoàn toàn trưởng thành, nó được bố mẹ “rót” vào tai những “lời nói có cánh” về nghề ngân hàng, nào là: "ngồi điều hòa cả năm, lương cao, thưởng cao, sướng như tiên,…”. Ước mơ của nó không phải là nghề ngân hàng nhưng nó thấy bố mẹ nói cũng xuôi tai, hơn nữa trường HVNH gần nhà, cho nên nó đã quyết định nghe theo ba mẹ và thi vào trường HVNH. Với việc nỗ lực cố gắng rất nhiều trong những năm học phổ thông, nó đã hoàn thành kì thi đại học với số điểm 25, cùng sự vui mừng khôn xiết của ba mẹ, người thân. Vậy là cuộc đời nó bước sang một ngã rẽ mới…

Những năm học đầu tiên ở trường đại học, nó cảm thấy rất thích thú với những môn học đại cương như Triết học, Pháp luật,… Kết quả học tập của nó cũng không đến nỗi nào và ở mức khá. Nhưng đi kèm theo năm tháng, suy nghĩ của nó cũng trưởng thành hơn, và nó có một số thay đổi trong cách nhìn nhận về cuộc sống, về cái nghề ngân hàng mà nó đang theo đuổi bấy lâu nay.

Trước kia với suy nghĩ non nớt của nó, nó nghĩ là sẽ phải phấn đấu làm thật nhiều tiền, phấn đấu lên chức thật cao, phấn đấu mua nhà lầu, xe hơi,… Nhưng giờ quan điểm của nó thay đổi khác nhiều. Giờ nó chỉ nghĩ, suy cho cùng, sống trên đời, cũng chỉ cần có một cuộc sống hạnh phúc, không nhất thiết cứ phải nhiều tiền, chức cao, nhà lầu, xe hơi. Cái quan trọng là sống có cảm thấy hạnh phúc không, tâm trí có cảm thấy thoải mái không.

Cứ giả sử có nhiều tiền rồi lại muốn nhiều hơn nữa, có chức cao rồi lại muốn chức cao hơn nữa, có nhà lầu rồi lại muốn nhà to hơn nữa, có xe hơi rồi lại muốn xe xịn hơn nữa. Cứ thế thì lúc nào cũng phải chạy theo đồng tiền, danh vọng, của cải. Rồi đến một lúc nào đó, nó sẽ không còn là chính mình nữa, sẽ đánh mất bản thân mình, đánh mất danh dự của mình, đánh mất lòng tự trọng của mình vì những thứ mà nó cứ cố gắng theo đuổi kia.

Nó thiết nghĩ một cuộc sống cơ bản, gia đình vợ con hòa thuận, có nhà cửa gọi là chỗ để gia đình quây quần, có xe gọi là để cho có phương tiện đi lại… Như vậy chẳng phải sẽ cảm thấy thoải mái và hạnh phúc hơn hay sao? Nó biết là nếu sống mà không có mục tiêu, không có lí tưởng sống thì sẽ thật là vô vị. Nó không quên điều đó, chính vì vậy nên nó đã đặt ra mục tiêu mới, lí tưởng sống mới của mình. Đó là thi lại trường đại học Sư phạm Hà Nội và sẽ trở thành một người thầy giáo.

Không phải cho đến tận bây giờ nó mới có ý nghĩ này. Mà ngay từ vài năm trước, lúc chọn trường để thi vào đại học, nó đã có lần bảo bố mẹ là muốn thi sư phạm. Lí do nó muốn thi Sư phạm là phần nhiều nó bị ảnh hưởng bởi 2 người thầy giáo chủ nhiệm của nó, 2 người thầy giáo mẫu mực (tại giữa năm lớp 11 nhà nó chuyển nhà nên nó phải chuyển trường). Hồi cấp 3 nó luôn đứng ở tốp đầu của lớp, vì thế nên nó được 2 thầy yêu quí, ngược lại, nó cũng rất kính trọng và coi 2 thầy như những tấm gương sáng để noi theo. Chính vì vậy, nó đã nuôi ước mơ được thi Sư phạm từ thời đó.

Cho đến bây giờ, khi mà suy nghĩ của nó trưởng thành hơn, ước mơ thi Sư phạm lại bùng lên trong tâm trí của nó. Nó khao khát sau này được làm một người thầy giáo, được làm việc trong một môi trường giáo dục thay vì môi trường cạnh tranh khắc nghiệt bên kinh tế, được dìu dắt các thế hệ học sinh và giúp chúng “qua đò”. Vẫn còn quá sớm để nghĩ về những điều đó.

Và rồi nó chủ động đặt vấn đề thi lại Sư phạm với mẹ nó. Nhưng xã hội hiện tại mọi người vẫn thường có cái nhìn ái ngại về nghề sư phạm. “Chuột chạy cùng sào mới vào sư phạm” – tư tưởng này đã ăn sâu vào trong tâm trí của biết bao thế hệ đi trước, và đến giờ là thế hệ hiện nay. Chính vì thế nên mẹ nó đã ra sức ngăn cản và không cho nó thi vào trường sư phạm, mặc dù đó là niềm mơ ước của nó thời đó.

Giống như vừa nghe tin đứa con trai yêu quí bị tai nạn, mẹ nó giãy nảy: "Con bị thần kinh à mà định làm như vậy?” và gạt phắt đi ngay tức khắc. Nó ngậm ngùi im lặng mặc dù trong tư tưởng của nó đang bị giằng xé rất dữ dội. Nó cũng biết khi người ngoài nhìn vào thì sẽ thật là điên rồ khi đang học tốt ở HVNH 3 năm rồi, mà lại đi thi lại Sư phạm. Nhưng tâm trí nó không ngừng nghĩ về trường Sư phạm, về nghề giáo viên mà nó đã mơ ước bao năm nay. Vì điều này mà kết quả học tập của nó dạo này cũng không được tốt. Ý chí, nghị lực, mục tiêu phấn đấu của nó đã dồn hết cả vào trường Sư phạm mất rồi. Nó không biết là mình đang đi đúng đường hay sai đường nữa.

Sau đó một thời gian, nó lại chủ động đặt vấn đề thi lại Sư phạm với ba mẹ nó. Dường như ý thức được sự nghiêm túc trong lời nói của đứa con trai, ba mẹ nó đã chịu lắng nghe một cách nghiêm túc hơn. Nhưng tất nhiên, sau đó là một tràng phản bác của ba mẹ dành cho nó: "Con làm vậy là đổ hết công sức mười mấy năm trời của bố mẹ xuống sông xuống biển rồi con ơi... Bố mẹ biết chui vào đâu cho đỡ cảm thấy nhục nhã giờ con ơi... Đầu óc con có vấn đề không hả con… Sướng không biết đường sướng, đang học ngân hàng tốt như vậy, giờ lại nghĩ đến chuyện thi lại là sao hả con… Học sư phạm ra sau này làm sao có việc được hả con… Đến lúc đấy thì lấy gì mà ăn…”.

Nó im lặng nghe những lời kêu than của mẹ. Bố nó cũng nói thêm vào, phân tích rất cặn kẽ về những cái điểm có lợi khi học ngân hàng, những cái bất lợi khi thi lại sư phạm, với hy vọng nó sẽ hiểu ra vấn đề. Nhưng không, nó chỉ trả lời một câu ngắn gọn: "Con sẽ thi lại sư phạm!”. Bố mẹ nó lặng người đi khi nghe câu nói đó. Mẹ nó như trực tuôn trào nước mắt còn bố nó tỏ rõ sự thất vọng trên khuôn mặt. Bố nó cũng chỉ thều thào đáp lại ngắn gọn: "Con thế là vứt đi rồi… Bố mẹ chẳng con hy vọng gì ở con nữa rồi…”.

Sau đó là những chuỗi ngày cực hình đối với nó. Không khí gia đình luôn nặng nề đến nỗi làm cho nó cảm thấy khó thở. Nó biết quyết định của nó đã làm cho bố mẹ nó xót xa, thất vọng, nhục nhã, ê chề. Nó biết từ nay trở đi, nó đã trở thành một đứa con bất hiếu trong mắt bố mẹ. Nó cảm thấy mệt mỏi và áp lực. Nó tâm sự với anh chị, bạn bè của nó để mong tìm được một nguồn an ủi, động viên. Nhưng rất khó để nó có thể tìm được một người hiểu nó vào lúc này. Ai cũng cho đó là hành động bộc phát, điên rồ và thiếu chín chắn.

Nó giấu bố mẹ để đi làm hồ sơ dự thi đại học. Ngày đến nộp hồ sơ tại trường sư phạm, nó có trò chuyện với bác bảo vệ ở đấy, bác có nói câu: "Dân Hà Nội thế này mà thi sư phạm chắc nhà có cửa trong ngành sư phạm rồi nên mới nộp đơn thi sư phạm phải không?”. Nó chỉ cười trừ vì nhà nó chẳng có ai theo ngành sư phạm hết. Nó dần nhận thấy nỗi lo sợ vì quyết định thi lại của mình. Nó thấy dường như cả thế giới đang quay lưng lại với mình. Nó cảm thấy buồn chán, cô độc và không muốn bước tiếp nữa…

Vâng, và tôi chính là nó. Tôi kể cho các bạn nghe câu chuyện của tôi, để các bạn hiểu rằng, nếu như sau khi các bạn xem xong clip: "Sự trăn trở của kẻ lười biếng”, nếu các bạn nhận thấy clip đấy đúng với mình 5, 6 phần, thì nó đúng với tôi 8, 9 phần. Tôi là người đã bất chấp tất cả để theo đuổi đam mê của mình. Nếu các bạn ủng hộ clip đấy 9, 10 phần, thì tôi ủng hộ nó 20 phần.

Nhưng các bạn ạ, kể cả tôi có rất ủng hộ nó, nhưng những quan điểm tôi thấy không hợp lý, tôi vẫn sẽ tranh luận và phản biện. Phản biện để làm gì? Để cho clip đấy trở nên hoàn hảo hơn, để nó có thể thuyết phục được nhiều người hơn nữa.

Tôi kể cho các bạn nghe câu chuyện của tôi, để các bạn có một cái nhìn sâu sắc hơn về nghề sư phạm, cái nghề mà nó đã bị chính xã hội không coi trọng ở ngay từ khâu đầu vào của trường đại học, cái nghề mà đầu ra của nó gần như đã được ấn định dành cho những người có cửa hoặc có điều kiện, cái nghề mà còn rất nhiều điểm bất cập như những tảng đá to tướng hiển hiện trước mắt nhưng ai cũng yêu cầu nó phải hoàn hảo, cái nghề mà tôi đã theo đuổi và đam mê cháy bỏng. Các bạn có muốn nghe tiếp câu chuyện của tôi không?

Vào một ngày đẹp trời, nó tình cờ xem được bộ phim “3 idiots” (3 chàng ngốc) của Ấn Độ, lúc đầu nó cũng chỉ nghĩ đơn giản là xem cho vui và giải trí để đỡ căng thẳng thôi. Nhưng không, nó đã nhầm. Khi xem xong bộ phim đó, nó đã tìm được động lực để bước tiếp, để tiếp tục theo đuổi cái đam mê làm giáo viên của nó. Nó tự nhủ với trái tim: "Mọi chuyện sẽ ổn thôi”.

Nó bắt đầu lên kế hoạch chi tiết cho cái đam mê của nó. Và việc đầu tiên nó làm là liên lạc lại với thầy chủ nhiệm cấp 3 để được nghe thầy khuyên bảo và giúp đỡ. Gặp thầy, nó tâm sự với thầy những điều nó trăn trở và giày vò bấy lâu nay. Thầy nói với nó: "Con ạ, sẽ rất vất vả và khó khăn nếu con theo nghề sư phạm, thầy đi dạy mấy chục năm nay mà lương ba cọc ba đồng, thầy khuyên chân tình là con không nên thi lại sư phạm”.

Nhưng mục đích của nó là theo đuổi đam mê, cái đam mê mà nó đã ấp ủ bao nhiêu năm nay, và chính thầy là người đã tạo nên cái đam mê đấy trong nó. Nó đáp lại: "Thưa thầy, em sẽ thi lại sư phạm”. Rồi thầy lại tiếp tục phân tích cặn kẽ cho nó hiểu những khó khăn trong nghề sư phạm, nhưng thầy chưa nói dứt câu, thì nó đã khẳng khái đáp: "Thưa thầy, em chắc chắn sẽ thi lại sư phạm!”. Đến lúc này, thầy chỉ cười và không nói gì. Mặc dù không cần nó giải thích, có lẽ thầy đã hiểu được lý do vì sao nó lại muốn thi sư phạm.

Vài ngày sau, nó nhận được lịch học ôn thi từ thầy. Nó vui mừng khôn xiết. Vì thầy không chỉ là người truyền kiến thức, mà còn là nguồn sức mạnh tinh thần to lớn đối với nó. Và giờ đây nó đang ôn luyện để chuẩn bị bước vào kì thi đại học thứ 2 trong cuộc đời nó. Nó tự nhủ với lòng mình: "Mình phải thành công, vì chỉ có như vậy mình mới báo hiếu được cho bố mẹ, chỉ có như vậy mình mới chứng tỏ được quyết định của mình là đúng đắn. Mình phải trở thành một thầy giáo vĩ đại!”


Trần Thanh Bình
Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 12: Viễn cảnh về giáo dục sau khi xem "Sự trăn trở của một kẻ lười biếng" Một Kẻ Lười Biếng Chào các bạn, hôm nay mình lại xin phép được thể hiện quan điểm cá nhân về clip “Sự trăn trở của kẻ lười biếng”. Như ở bài viết trước, mình đã nói lên những điểm mình đồng tình và không đồng tình về clip đấy. Ở bài viết này, mình sẽ nói “vu vơ” hơn 1 chút nhé…
+
+
Mình đang tưởng tượng đến 1 viễn cảnh…
+
+
“Ở xã hội đấy, các em học sinh đi học như đi chơi, mỗi ngày đến trường là 1 ngày vui thực sự. Các em được tự do thoải mái và dân chủ. Các em thích học gì thì học, tùy theo đam mê của các em. Nếu môn nào các em cảm thấy không có hứng học thì chỉ cần nói với giáo viên là các em sẽ không phải học môn đó nữa…
+
+
Ở xã hội đấy, các em có thể thoải mái đổi ngành mà các em theo học. Vì đam mê của các em có thể thay đổi tùy theo hứng học và sự trưởng thành trong nhận thức của các em. Giáo án của giáo viên cũng không được đưa vào quá nhiều kiến thức, vì làm thế các em sẽ lại cảm thấy áp lực, và sẽ không còn muốn theo đuổi đam mê đấy nữa, mà sẽ thay đổi và theo đuổi 1 đam mê khác nhàn nhã hơn…
+
+
Ở xã hội đấy, không còn tồn tại điểm số nữa, các em có thể vẫn sẽ làm những bài kiểm tra, nhưng giáo viên ko cần chấm điểm. Trước khi giảng 1 điều gì đó, giáo viên phải trình bày vai trò, mục đích của môn học đó đối với học sinh. Nếu như các em cho rằng giáo viên nói viển vông, các em cho rằng môn học này sẽ không áp dụng được vào thực tiễn sau này, các em có quyền không cần học môn học đó mà không hề bị khiển trách…
+
+
Ở xã hội đấy, lượng kiến thức phải đảm bảo không có em học sinh nào phải thức quá khuya để học, đảm bảo cho các em lên giường đi ngủ sau khi xem xong chương trình “Chúc bé ngủ ngon” trên tivi, mà vẫn có thể hoàn thành xong bài tập. Ở xã hội đấy, tuy không có điểm số trong các kì thi, nhưng không biết vì 1 số tiêu chí trừu tượng nào đó, người ta vẫn có thể tìm ra ai là người chiến thắng, ai về đích với vị trí thứ nhất…
+
+
Ở xã hội đấy, sau khi học xong 9 năm học cơ bản, các em không cần có 1 chứng chỉ hay bằng cấp nào cả. Các nhà tuyển dụng sẽ dựa vào năng lực tiềm ẩn của các em để tuyển các em, mà không cần thông qua bằng cấp. Các nhà khoa học lúc đó có lẽ sẽ tìm cách để phát minh ra chiếc máy đo năng lực tiềm ẩn của con người…
+
+
Ở xã hội đấy, không còn tồn tại sự bất bình đẳng, sự tự phụ, tự ti, tị nạnh, cạnh khóe. Những em học sinh luôn coi nhau như máu mủ ruột thịt, không còn chuyện người điểm thấp, người điểm cao nữa…
+
+
Ở xã hội đấy, các em học sinh sẽ không còn phải học thuộc lòng nữa. Đối với những môn khoa học tự nhiên, các em không cần học thuộc các công thức, các em chỉ cần tư duy logic, và tự tìm ra cách giải. Các em có quyền tự cho phép mình làm hay không làm bài tập, mà không hề bị đánh giá gì hết, vì khi đó điểm số mà cuộc đời dành cho mỗi em mới là quan trọng…
+
+
Ở xã hội đấy, nhà trường khi đó không cần quan tâm đến việc các em có thi đỗ hay không, mà cái cần chú trọng đó là khâu tu dưỡng đạo đức của các em học sinh, giống như những trại giáo dưỡng vậy. Và mỗi nhà trường phải nỗ lực tối đa, đừng để bất kì 1 đứa trẻ nào trở nên hư hỏng, vì như vậy là nhà trường đã thất bại, như vậy là cả dân tộc đã thất bại…
+
+
Ở xã hội đấy, muốn được sự chấp thuận của các em học sinh về 1 môn học nào đó, thì giáo viên phải làm cho các em nhìn thấy mục đích thực dụng của môn học đó. Nhưng hãy cứ yên tâm, tuy các em có suy nghĩ thực dụng như vậy, nhưng sau này các em sẽ không sống vì lợi ích của bản thân, mà sống vì đồng loại, yêu thương và chia sẻ lẫn nhau…
+
+
Ở xã hội đấy, các em sẽ đấu tranh cho quyền từ chối học tập. Các em có quyền từ chối học những môn các em cho rằng sẽ bị ngu đi nếu học môn đó…
+
+
Ở xã hội đấy các giáo viên sẽ không có quyền ép các em học điều gì cả, mà phải để các em tự giác và chủ động. Dẫu các giáo viên có trở thành nô lệ của các em, cũng không sao cả, vì các em mới là trung tâm của việc học. Truyền thống “tôn sư trọng đạo” bây giờ được chuyển thành “tôn trò trọng đạo”…
+
+
Ở xã hội đấy, những đứa trẻ la cà ngoài hàng net cũng có thể đọc vanh vách những phản ứng hóa học, các định luật toán học, giải thích được các hiện tượng vật lý… Ở xã hội đó, các nhà giáo sẽ không ai có hứng thú trong việc viết sách ôn thi nữa, vì viết sách ra, chỉ làm các em học sinh thêm khổ…
+
+
Ở xã hội đấy, các em học sinh miền núi, các em học sinh ở các tỉnh huyện nghèo thì đừng mơ tưởng đến chuyện được đi học. Vì học thì phải đi đôi với hành, có hành thì mới có hứng, không đủ điều kiện mà học thì chỉ có hại. Không có bàn học, trường lớp, miếng ăn còn không đủ, điều kiện như vậy thì học chỉ có hại mà thôi…”
+
+
Ấy chết, mình nói lan man quá rồi. Xin lỗi mọi người nhé.
+
+
Vào chủ đề chính, mình có đọc khá nhiều các bình luận của mọi người dành cho những quan điểm cá nhân của mình. Người đồng tình có, không đồng tình cũng có. Đấy cũng là điều dễ hiểu vì mỗi người có 1 quan điểm riêng. Về phần mình, cho đến thời điểm hiện tại, mình vẫn giữ nguyên những quan điểm mình đã nêu lên ở bài viết trước và chưa có gì thay đổi cả.
+
+
Mình không thể hiểu nổi tại sao, khi KLB làm clip như vậy về nền giáo dục, nhưng trường của KLB lại mừng vì điều KLB làm. Dẫu biết clip KLB làm là nói về nền giáo dục nói chung, nhưng chắc hẳn, trước hết KLB đã rút ra rất nhiều điều ở môi trường giáo dục nói riêng – cụ thể ở đây là ngôi trường mà KLB đang theo học, để làm nên bài hùng biện xuất sắc đó. Nếu trường của KLB không như những gì KLB nói về nền giáo dục hiện nay, thì phải chăng, đúng là KLB đã có cái nhìn phiến diện về nền giáo dục nói chung, khi mà môi trường giáo dục nói riêng (trường của KLB đang theo học) không hề như vậy? Còn nếu KLB nhìn vào môi trường giáo dục nói riêng mà KLB đang theo học, để nói rộng ra cả nền giáo dục nói chung, mà thầy hiệu trưởng lại phát biểu như vậy, thì đúng là nền giáo dục của nước ta thật là thảm hại…
+
+
“Phân biệt giữa chơi và học là một khái niệm rất sai lầm. Học mà cứ nghĩ là mình đang học, tự chúng ta biến việc học thành khác biệt với các công việc khác. Khi đọc sách ta không nghĩ là mình nên học, điều đó chỉ khiến mình buồn ngủ và khó tiếp thu hơn. Ta tự tạo cho mình hứng thú, từ đó sách sẽ mang lại cả chân trời kiến thức. Nên đôi khi học là một cách giải trí văn minh.” - Mọi người thử đọc kĩ đoạn văn trên mà KLB đã nói trong clip, và nghĩ về toàn bài hùng biện của KLB, mọi người sẽ nhận thấy 1 số điều mâu thuẫn khá là thú vị đấy.
Thân,



Trần Thanh Bình
Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 13: Có phải “Kẻ lười biếng” là thần đồng, nhà hùng biện, hay kẻ đốt đền, chém gió Một Kẻ Lười Biếng Học kiến thức phổ thông cơ bản chỉ cần đến lớp 9 là đủ. Học để thi, thi để cho ra lò những thế hệ… đối phó với thi. Điểm số cộng bằng cấp thành bệnh thành tích. Người vô đạo đức hại người thì tạt a xít, tấn công người bằng bom nguyên tử… Đó là “Sự trăn trở của một kẻ lười biếng” về những căn bệnh trầm kha giáo dục Việt Nam: Học lệch. Học tủ. Học vẹt. Áp đặt một chiều, thiếu cá tính sáng tạo và tư duy độc lập... Điều bất ngờ, khiến cư dân mạng xôn xao lại là chính kiến của một nam sinh lớp 12 trong một clip. Có phải “Kẻ lười biếng” là thần đồng, nhà hùng biện, hay kẻ đốt đền, chém gió?

Xin nói ngay là không, nam sinh lớp 12 trong clip luận giáo dục Việt Nam dài hơn một tiếng đồng hồ hoàn toàn không phải kẻ chém gió hay đốt đền.

Đánh giá nhận xét nhân cách một con người, không chỉ là tướng mạo trông mặt mà bắt hình dong, mà còn ở suy nghĩ, hành động. Cái gương mặt cương nghị ấy, cái ánh mắt nồng nhiệt ấy không phải là một tay nổi loạn, một kẻ non trẻ chỉ biết “nổ”. Toàn bộ suy nghĩ của “Kẻ lười biếng” đã thể hiện qua lời nói, dù có bức xúc, nhưng không biểu hiện phá phách, đập bỏ, người nghe cảm nhận được một ý thức xây dựng chân thành cần thiết. Hành động của “Kẻ lười biếng” chính là sự quyết liệt chủ động diễn luận và đưa hình ảnh, nhận xét, thông điệp của mình lên mạng để chia sẻ:

“Tôi là một học sinh lớp 12. Ở Việt Nam thì đây là giai đoạn khắc nghiệt nhất trong đời mỗi học sinh. Và chính sự khắc nghiệt này khiến cho những câu hỏi tích tụ qua bao tháng ngày dài sẽ phải bật ra ngoài thành những quan điểm. Và thực là tiếc nếu những quan điểm đó đúng với thực tại mà lại không được nói lên, không được phản ánh bởi vì thực tại mà tôi nói đến ở đây là việc mà tôi và rất nhiều người khác đã, đang và sẽ vẫn thực hiện hàng ngày - Đó là đi học!”


“Con hơn cha là nhà có phúc”, vận hội nước nhà, tương lai dân tộc phải là của người trẻ. Đất nước ta sẽ ra sao nếu lớp trẻ bấy bớt, dặt dẹo, ù lì, chậm chạp, bảo gì nghe nấy? Tôi là vô cùng khâm phục nam sinh này cũng như hi vọng vào thế hệ trẻ hôm nay đang vững vàng tự tin bước ra biển lớn hội nhập toàn cầu.

PGS Văn Như Cương, Hiệu trưởng Trường THPT Lương Thế Vinh (Hà Nội) sau khi xem clip luận giáo dục Việt Nam đã nói rằng: "Tôi bị thuyết phục. Làm giáo dục rất nên khuyến khích và để học trò nói lên chính kiến của mình như em học sinh lớp 12 trong clip. Những so sánh, lập luận của em học sinh cũng rất thuyết phục. Là người quản lí, lãnh đạo giáo dục càng cần lắng nghe”. Còn thầy Nguyễn Tùng Lâm - Hiệu trưởng Trường THPT Đinh Tiên Hoàng (Hà Nội) lại bày tỏ chính kiến trước chính kiến của thế hệ sau: "Việc học trò nói lên quan điểm về đạo đức, yếu kém của nền giáo dục Việt Nam hay trăn trở của “một kẻ lười biếng” là em xuất phát từ ước mơ và khao khát nói lên chính kiến của riêng mình. Tôi không có gì để trách móc hay phê phán em cả”.

Cái mới ra đời bao giờ cũng “bầm dập”, bên cạnh sự ủng hộ luôn có những rào cản chặn lại. Thực sự nam sinh trong clip này đã làm một việc bình thường đối với giáo dục nước nhà, nhưng lại bị một số người cho rẳng bất bình thường. Bởi vì, vấn đề “Kẻ lười biếng” luận bàn lẽ ra phải được luận bàn bình thường từ lâu rồi, đến bây giờ em nói vẫn là… cũ. Nhưng, cái mới ở đây là một học trò lớp 12 dám tự thuyết trình suy nghĩ, đánh giá giáo dục Việt Nam hơn 1 tiếng đồng hồ để gửi thông điệp các nhà quản lý, phụ huynh và học sinh.

Trước hết, “Kẻ lười biếng” là một công dân có bản lĩnh, một học sinh tự tin tự chủ. Chỉ việc làm này cũng đủ nói lên: “Kẻ lười biếng” đang làm cái việc chối từ nền giáo dục Việt Nam hiện đại ảnh hưởng nặng và là hậu quả của tư tưởng phong kiến với lối học thuộc lòng, truyền đạt từ thầy xuống trò, thầy bao giờ cũng đúng cũng là chân lý, trò không được cãi, không dám phản biện thầy. Sẽ có người cho “Kẻ lười biếng” là “người hùng”, là kẻ chém gió, là “nổ”, thậm chí cho rằng “Kẻ lười biếng” hỗn láo. Bởi họ quen nhìn thấy hình ảnh học trò e ngại, lúng túng, đỏ mặt, không dám nói hoặc nói không nên lời khi đứng trước đám đông, đứng trước người thầy. Họ cũng cảm thấy yên tâm khi thầy nói học trò lắng nghe như nuốt từng lời, còn biến những lời ấy thành tri thức, đạo đức với cá tính sáng tạo hay không thì không cần biết; trong con mắt họ, học trò ấy mới là trò ngoan.

Mỗi con người được sinh ra ở các gia đình khác nhau, sống ở các không gian văn hóa khác nhau, tính cách, trí tuệ khác nhau… dĩ nhiên chính kiến cũng sẽ khác nhau. Sẽ là rất sai lầm nếu nhà trường vót tròn tính cách, cá tính học trò giống hệt cái sào trong nhiều cái sào giống nhau như hệt, hay như những người máy được sáng chế ra trong cùng một công nghệ. Học trò có bản lĩnh, tự chủ, tự tin như nam sinh này, đã không chịu làm một cái đũa trong bó đũa.

Tôi cho rằng: Ở tuổi học đường, học lớp 12, nhưng nam sinh này có năng lực quan sát tốt và phân tích sâu, với những phát kiến mới mẻ, táo bạo. Trong khi nhiều em chỉ biết vâng dạ thụ động, dạy cái gì biết cái đó, thì “Kẻ lười biếng” đã biết cái việc mình học mình làm có cần thiết nhiều lắm đến cuộc đời hay không và tự quyết định nói lên chính kiến: “Tôi không tin có một nghề nào cần đến toàn bộ kiến thức THPT”. Và “Kẻ lười biếng” còn khẳng định: Chỉ cần học đến lớp 9 là đủ kiến thức cơ bản của phổ thông, còn 3 năm phổ thông tiếp theo cho học trò chọn môn học hướng nghiệp, dạy kỹ năng mềm.

“Kẻ lười biếng” phê phán rằng: “Con người ta sinh ra là khác nhau, tại sao tất cả lại phát triển theo cùng một hướng giống nhau?.” Đề xuất của “Kẻ lười biếng” chừng “ất ơ”, bất khả thi, hóa ra lại được sự đồng thuận của nhiều người. Người ta đem thành tựu và kinh nghiệm giáo dục tiên tiến ở thế giới ra chứng minh để ủng hộ em. Chẳng hạn: Giáo dục Mỹ không chỉ học hết lớp 9 là thôi, mà vẫn học từ lớp 10 trở lên, nhưng học sinh được quyền chọn môn học phù hợp với định hướng tương lai nghề nghiệp của mình. Có bạn đọc còn dẫn ra: “Môn Toán 3 năm cuối cấp (lớp 10, 11, 12) của Việt Nam chỉ được dạy ở cấp đại học của Mỹ”...

Người trẻ vào đời cần phải có tri thức và đạo đức. Không có tri thức thì vô minh. Không có đạo đức thì vô cảm. Con người vô cảm, dửng dưng trước nỗi vui buồn của đồng loại thì chỉ là… người máy. Người máy không có trái tim mà chỉ có “bộ óc”, làm theo lập trình lập theo con người và người máy không biết phản biện. Thời gian 12 năm học tri thức, nếu cộng cả 4 năm học mẫu giáo, mầm non là 16 năm trong một đời người trẻ ở trường học triền miên đằng đẵng, (nghĩ ra mới thấy khiếp) nếu chỉ nhồi nhét tri thức mà ít truyền đạt đạo đức thì quả là rất mất công để sản xuất một “người máy” đến 16 năm. Kiến thức quá tải nhồi vào đầu những bộ óc non trẻ, mà thiếu những xúc động đạo đức tâm hồn, thì đời sống tinh thần bị què quặt, tật nguyền. Từ những thực tiễn học đường, chính “Kẻ lười biếng” này đã cất lên tiếng nói thế hệ học trò của mình.

Mối quan hệ giữa tri thức và đạo đức được “Kẻ lười biếng” đưa ra mổ xẻ, các giáo viên có thể giật mình bởi có thể chưa khi nào các thầy cô nghĩ đến: “Cách học của đạo đức không giống tri thức. Nếu tri thức chỉ đọc hiểu qua lý trí thì đạo đức biểu lộ qua trái tim. Để hình thành một con người đạo đức, không thể việc chỉ bắt người ta đọc ê a những đạo lý, những phần ghi nhớ cuối bài, không thể hiểu qua lý thuyết suông hay 10 phẩy trung bình môn”. “Vậy trách nhiệm cao cả của giáo viên là tìm ra con đường dẫn đến trái tim của học sinh,… nhưng, học chỉ là miễn cưỡng, học thuộc lòng cả tiểu sử, cả một bài dài. Các giá trị nhân văn rất khó đi vào lòng người khi chỉ nói suông, tự ca như những con vẹt”

Một cái xoa đầu âu yếm, chân thành, trìu mến, khác với cái xoa đầu của người kẻ cả coi thường người yếu đuối, trẻ non. Người lớn - phụ huynh nào thấy buồn khi con cháu mình nói lên tiếng nói khác mình, thì hãy nên vui bởi thế hệ sau đang tự khẳng định mình, không chịu làm con kén trong bọc. Người lớn phong kiến vốn từ ngàn đời nay không nghĩ và làm cho mình, mà là làm theo và làm cho người lớn sinh ra trước mình; bây giờ người lớn vẫn tiếp tục vô tình biến trẻ con giống mình, làm theo mình bằng lối áp đặt mà không hề biết đang phá hủy những tinh hoa, những vụt sáng sáng tạo của người trẻ đi học.

Tuy nhiên, “nhà hùng biện” trong clip luận giáo dục Việt Nam cũng khiến tôi băn khoăn. “Kẻ lười biếng” lên án điểm số, thi cử và bệnh thành tích là đúng, nhưng không thi thì đánh giá chất lượng tri thức, nhận thức, tư duy thế nào? Thi và vẫn cứ phải thi khi học trò đi học. Thi thế nào mới là cái đáng bàn. Mặt khác, giáo dục ngoài tự giác còn phải áp đặt. Bởi con người bao giờ cũng có xu hướng cũng thích chơi hơn thích học thích làm. Cái bệnh lười rất dễ xuất hiện như dịch lây lan.

Bản chất giáo dục là dạy và cảm hóa. Ngoài việc say mê - thích học ra còn phải buộc phải học (áp đặt), học kiến thức, học để hoàn thiện nhân cách, khả năng tổng hợp, tư duy để phát huy cá tính sáng tạo của mỗi con người. Tư duy toán học là tư duy lô gic, phân tích, tư duy văn học là tư duy tổng hợp, trìu tượng. Không thích toán chỉ thích văn và ngược lại; ở bước khởi đầu vào đời, người trẻ cũng phải cần học cả tư duy tổng hợp và tư duy phân tích thì con người mới có tư duy hoàn chỉnh.

Dù sao, “Kẻ lười biếng” cũng đã làm được một việc lớn: Hãy nhìn thẳng vào sự thật. Đánh động những bộ óc ù lì, những người thụ động, chậm chạp, lươn khươn cần phải thay đổi, cần phải năng động và sáng tạo.


Nhà văn Sương Nguyệt Minh
Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có. Những suy nghĩ về nền giáo dục Việt Nam hiện nay Phần 14: Phỏng vấn Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên Một Kẻ Lười Biếng (GDVN) Clip "kẻ lười biếng" luận về giáo dục đã gây chấn động dư luận ngay từ khi xuất hiện. Một học sinh lớp 12 nói lên trăn trở với nền giáo dục của đất nước trong hơn 60 phút nhận được nhiều lời khen hơn là chê từ phía dư luận. Phóng viên Báo Giáo dục Việt Nam đã có cuộc trò chuyện cùng Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên về clip này.

- Thưa Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, sau khi xem clip “Sự trăn trở của kẻ lười biếng” ông có nhận định như thế nào về khả năng hùng biện, về những vấn đề cậu học trò này đề cập đến trong clip?

NPB Phạm Xuân Nguyên: Với clip “Sự trăn trở của kẻ lười biếng”, ban đầu tôi chỉ định xem qua nhưng thái độ, dáng điệu, khả năng hùng biện của học sinh khiến tôi chăm chú nghe. Đặc biệt là khả năng lập luận, phân tích, lật đi lật lại những vấn đề của em đã bắt đầu thu hút, vì vậy tôi đã nghe hết toàn bộ clip này.


Xem clip “Sự trăn trở của một kẻ lười biếng” tôi thật sự bất ngờ vui mừng vì khả năng hùng biện hấp dẫn của một học sinh lớp 12 đã vạch ra đích đáng những lỗi hệ thống của cả nền giáo dục nước nhà bao nhiêu năm nay. Tôi tin em phải thương đau cho mình và bạn bè cùng thế hệ lắm mới nghĩ được và nói được như vậy.

Thứ nhất, em đã dám nói một cách hùng hồn, thuyết phục, những điều em nói đều có trăn trở, suy nghĩ. Để nói được như thế, cứ cho rằng chỉ là học thuộc và trình diễn đi thì khả năng của em cũng đã rất giỏi rồi. Phần hùng biện của em không hề vấp váp, khúc chiết, đặt ra từng vấn đề, vấn đề nào cũng lập luận, liên kết lô-gíc với nhau, phản biện với nhau để nêu ra được vấn đề.

Nói tóm lại, với clip ấy, cá nhân tôi rất vui mừng, phấn khởi và ủng hộ em. Clip đã đặt ra được nhiều câu hỏi lớn trước các vấn đề như: Thi cử, đạo đức, điểm số, học đối phó và cả đề xuất rất táo bạo của em: Chỉ cần học đến lớp 9.

Tôi luôn nghe với tâm thế tích cực và ủng hộ những ý kiến mới mẻ, khác lạ của các thày cô giáo, bậc phụ huynh và học sinh.

- Trong clip, vấn đề giáo dục nào học sinh này đặt ra khiến ông tâm đắc nhất?

NPB Phạm Xuân Nguyên: Ngoài chuyện cụ thể học hành đối phó, những điều cậu học sinh phân tích ở tầm vĩ mô hơn như biện luận về sự lười biếng rất hay. Không phải lười biếng là dở, khi anh lười biếng vào cái này vì anh đam mê vào một cái khác. Một nhà tiểu thuyết, nhà văn không cần chú ý vào tích phân và toán học.

Những vấn đề mang tính khái quát, trừu tượng như cách dạy đạo đức, cách quan niệm về đạo đức khiến tôi thích và tôi phục. Tôi là người làm việc về lý trí, những logic, những biện luận của mình không phải là kém cỏi nhưng khi xem clip thích thú trước khả năng tư duy khái quát, tư duy trừu tượng của em.

Điều đặc biệt là trong clip này, vấn đề em nêu lên không dừng lại ở sự kiện đơn lẻ mà nâng lên tầm vấn đề, từ kinh nghiệm bản thân em đồng vọng với nhiều người. Điều này buộc những người làm giáo dục cần suy nghĩ.

Em còn biết khái quát, nâng thành vấn đề lớn và đặt ra những câu hỏi “tại sao” cho cả nền giáo dục nước nhà. Tại sao phải học các kiến thức không cần thiết? Tại sao phải gây nên tình trạng dạy và học đối phó? Tại sao phải áp đặt môn học và cách học cho học sinh? Tại sao và tại sao, để em không thể không nói lên nỗi bức xúc của mình mà tôi chắc cũng là chung cho nhiều học sinh và các bậc cha mẹ, cho cả dư luận lâu nay đã rất lo âu và hoảng sợ về nền giáo dục hiện hành.

- Có ý kiến cho rằng, cậu học trò đã học đến lớp 12, như vậy cũng là sản phẩm của nhà trường, tức là sản phẩm của nơi nhiều bất cập mà cậu ta đề cập trong clip. Ông nghĩ sao về điều này?

NPB Phạm Xuân Nguyên: Đúng, em đã qua 12 năm ăn học nhưng tại sao nhà trường không tạo điều kiện cho em nói?

Tôi cho đây là màn hùng biện hay nhất từ trước đến nay mà kể cả những người lớn cũng chưa đạt được. Rõ ràng là vì em được thể hiện chính là mình, được nói lên thoải mái, tự do những suy nghĩ thực của mình, được bày tỏ thực sự những lập luận, đề nghị của riêng mình.

Tại sao những màn ứng xử của các cuộc thi hoa hậu thường làm người ta ngượng chín cả người lên? Vì họ toàn nói giả, họ không được nói thật, không được nói đúng theo ý của mình. Hầu hết những bài văn viết trong nhà trường đều là giả hết.

Nếu nói đây là học trò của nền giáo dục này thì khả năng hùng biện của em không phải là sản phẩm của nền giáo dục này.

- Từ clip “Sự trăn trở của kẻ lười biếng” ông có thể gợi ý: Làm thế nào để phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh trong nhà trường hiện nay?

NPB Phạm Xuân Nguyên: Đây là vấn đề tôi đã đề cập nhiều lần: Tại sao học trò ghét văn? Cũng con người ấy, nhưng khi về được viết tự do thoải mái, viết đúng mình trên facebook thì các em đã viết tốt, đọc rất thích. Nhưng đến khi làm văn thì các em lại không thích nên đọc gượng gạo và khô như cơm sống. Lâu nay ở trường các em là giả, bài vở cũng đều là giả. Có nhiều học sinh có thể làm được như cậu bạn trong clip nhưng môi trường không cho các em được nói.

- Trong clip “Sự trăn trở của kẻ lười biếng”, tư tưởng nào của học sinh khiến ông đồng tình và ủng hộ nhất?

NPB Phạm Xuân Nguyên: Vì một nền giáo dục khai phóng! Tôi đồng tình và ủng hộ tư tưởng này của em học sinh khi kết thúc bài hùng biện rất hay của mình kéo dài hơn một tiếng đồng hồ.

- Cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này!




Quyên Quyên thực hiện
Nội dung được tải về từ website Rộng mở tâm hồn: http://rongmotamhon.net Việc sử dụng nội dung này vào mục đích khai thác lợi nhuận dưới bất kỳ hình thức nào là vi phạm đạo đức và pháp luật. Chúng tôi khuyến khích việc phổ biến vì mục đích lợi tha. Xin vui lòng ghi rõ nguồn thông tin trích dẫn và không tùy tiện sửa chữa, thêm bớt vào nội dung hiện có.